A.  Mafhungo a Zwino kha Shango

1.  Fulufulu 

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u khwinifhadzea ha Tshiimo tsha u Wanala ha Fulufulu tsha vha ha Eskom, tshine zwazwino tsha vho vha henefha kha 70%. Ho engedzwa muḓagasi u linganaho 400 megawatsi (MW) kha sisṱeme ya nḓisedzo ya muḓagasi nahone mushumo wa ṱhogomelo yo dzudzanywaho na wone wo khwinifhadzea nga murahu ha tshifhinga tshipfufhi.  

1.2.  Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nzhele tsheo ye ya dzhiiwa nga Muofisiri wa zwa Vhunzani ha Muya wa Lushaka wa Muhasho wa Maḓaka, Vhufuwakhovhe na Mupo ya u fhirisela phanḓa tshine ngatsho vha ha Eskom vha tea u sumbedza uri vho swikela Zwilinganyi zwa Fhasisa zwa Muhasaladzo fhaḽa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi tsha Kusile tshi re kha vunḓu ḽa Mpumalanga, nga fhasi ha miṅwe milayo i konḓaho. 

1.3.  Uhu u fhiriselwa phanḓa hu ḓo ṋea tshikhala vha ha Eskom tsha uri vha kone u ita mushumo wavho wa u lugisa tshinyalelo ya mbulungelo ya muḓagasi ye ya vha hone nga ḽa 23 Tshimedzi 2022. Tshiimiswa itshi tsha zwa muḓagasi tshi ḓo dovha hafhu tsha fhaṱa dziṅwe mbulungelo dza muḓagasi tharu dza tshifhinganyana dzine dza khou lavhelelwa uri dzi ḓo engedza muḓagasi u swikaho 2 100 MW kha sisṱeme ya nḓisedzo ya muḓagasi ya lushaka khathihi na u fhungudza maitele a zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana nga maga mavhili.

1.4.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela zwauri mivhuso u tshe wo ḓikumedzela kha Tshanduko ya zwa Fulufulu i Pfadzaho (JET) nahone wo ḓiimisela u fhungudza masiandaitwa a tshanduko ya kilima. JET, ye ya thomiwa nga ṅwaha wa 2020, yo livhiswa kha u swikela “Net Zero” ya muhasaladzo wa khaboni nga ṅwaha wa 2050.

1.5.  Khabinethe yo livhuwa vhadzulapo vha ḽa Afrika Tshipembe vhe vha bvela phanḓa na u shumisa muḓagasi nga nḓila yavhuḓi, nga maanḓa nga tshifhinga tsha musi khushumisele kwa muḓagasi ku nṱhesa. Nungo dzashu dza u fhungudza kushumisele kwa fulufulu nga u angaredza dzo ri thusa kha uri ri kone u swikela zwiimo zwa fhasi zwa u khaulwa ha muḓagasi nga u sielisana.  

1.6.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza vhuḓiimiseli he ha itwa fhaḽa kha Muṱangano wa Thendelano Ntswa dza zwa Masheleni a Ḽifhasi we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Paris, kha ḽa France u bva nga ḽa 22 u swika ḽa 23 Fulwi 2023. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho dzhenela muṱangano uyu, une wo livhiswa kha u bveledza vhushaka vhuswa vhukati ha mashango a Devhula na a Tshipembe u itela u thusa kha u tandulula thaidzo dza tshanduko ya kilima, mveledziso na zwikolodo.

2.  Nyimele dza mutsho wo kalulaho

2.1.  Khabinethe yo fhululedza zwigwada zwa Ndangulo ya Zwiwo zwa Mavunḓu nge vha dzhenelela nga u ṱavhanya vha tshi itela u thusa zwitshavha zwe zwa kwamea nga zwiwo zwa miḓalo ya zwenezwino fhaḽa vunḓuni ḽa KwaZulu-Natal na ḽa Devhula ha Kapa. Ri pfa ro vhaisala vhukuma nga u lozwea ha matshilo fhaḽa kha vunḓu ḽa KwaZulu-Natal, nahone ri khou livhisa maipfi ashu a ndiliso kha vha miṱa na dzikhonani dza avho vhe vha lovha. 

2.2.  Themamveledziso ya dzibada, ya nḓisedzo ya muḓagasi, ya sisṱeme dza tshampungane khathihi na dzinnḓu afho kha vhupo ho kwameaho kha ḽa KwaZulu-Natal, zwo tshinyadzwa vhukuma ngeno dzibada kha zwiṅwe zwipiḓa zwa vunḓu ḽa Devhula ha Kapa, na dzone dzo kwashekana.

2.3.  Muvhuso na madzangano a zwa vhuthu vha khou bvela phanḓa na u ṋetshedza thuso ya nḓisedzo ya zwishumiswa zwa shishi kha zwitshavha zwo kwameaho kha ḽa KwaZulu-Natal, zwine zwishumiswa izwi zwa katela zwiputo zwa zwiḽiwa, mabai, mapuḽasitiki a u putela na mabogisi a shishi.  

2.4.  Vha ha Eskom khathihi na vha mihasho ya zwa muḓagasi ya mimasipala na vhone vho rumelwa uri vha ye vha vhuise hafhu muḓagasi kha vhupo ho kwameaho. 

3.  Madalo a Mushumo o Ṱanganelaho kha shango ḽa Netherlands na ḽa Denmark

3.1.  Khabinethe yo ṱanganedza fhungo ḽa u tshimbila zwavhuḓi ha Madalo a Mushumo o Ṱanganelaho a vhukati ha Minisṱa Muhulu wa shango ḽa Netherlands, Vho Mark Rutte na Minisṱa Muhulu wa shango ḽa Denmark, Mufumakadzi Vho Mette Frederiksen e a khwaṱhisa vhushaka vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na aya maṅwe mashango mavhili kha masia a zwa gesemaḓi dala, fulufulu ḽi vusuluseaho khathihi na JET.

3.2.  Madalo aya o dovha hafhu a ḓisa tshigwada tsha vhabindudzi fhano kha ḽa Afrika Tshipembe u itela u khwaṱhisa maimo a nṱha a tshumisano khathihi na vhushaka havhuḓi vhukati ha shango ḽashu khathihi na aya mashango a Yuropa ane a vha vhashumisani vhashu vha ndeme. 

3.3.  Nga tshifhinga tsha nyambedzano dza tshiofisi dzo ṱanganelaho, ho swika he ha sainwa Memorandamu wa Thendelano kha zwa Sia ḽa Gesemaḓi Dala vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Netherlands, ngeno nga thungo ho khwinifhadzwa thendelano ya vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Denmark ya nga ha Tshumisano ya Mveledziso musi hu tshi tevhelwa Mbekanyamushumo ya Vhushaka ha zwa Fulufulu ya ṅwaha wa 2017.

4.  Imbizo ya Phresidennde ya nga ha Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki ya vunḓu ḽa KwaZulu-Natal (DDM)  

4.1.  Phresidennde Vho Ramaphosa, khathihi na vhaṅwe vharangaphanḓa u bva kha masia oṱhe a muvhuso vhuraru hao (muvhuso wa lushaka, wa vunḓu na muvhuso wapo), vho fara Imbizo ya Phresidennde ya nga ha DDM ya vhu7 kha Muvhuso uno wa Vhurathi nga Ḽavhuṱanu, ḽa 30 Fulwi 2023 fhaḽa kha Masipala wa Tshiṱiriki wa uThukela kha vunḓu ḽa KwaZulu-Natal. Vharangaphanḓa vha muvhuso vho shumisa tshikhala itshi kha u ṱangana na vhadzulapo uri vha ambe nga ha khaedu dza nḓisedzo ya tshumelo khathihi na pulane dza nga ha u bveledzwa ha tshiṱiriki.

4.2.  Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhadzulapo uri vha ḓidzhenise nga nḓila i vhonalaho kha u ta vhumatshelo ha zwitshavha zwavho nga u shela mulenzhe kha mbekanyamushumo ya Imbizo ya Phresidennde ya nga ha DDM. 

4.3.  Vhadzulapo vhoṱhe vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha ḓidzhenise kha u bveledza zwitshavha zwa havho nga u vha vhadzulapo vho fhaṱuwaho. Nga tshumisano, ri nga kona u ṱalusa zwithu zwine zwa vha thaidzo khathihi na u fhelisa zwikhukhulisi zwa nḓisedzo ya tshumelo yo ṱanganelaho. 

5.  Ikonomi

5.1.  Khabinethe yo lavhelesa kha Mbalombalo dza nga Mishumo dza Kotara dza zwenezwino dze dza bviswa nga vha tshiimiswa tsha zwa Mbalombalo tsha Afrika Tshipembe (Stats SA) dzine dza sumbedzisa uri ho vha na u tsela fhasi ha mishumo kha sekhithara dzo fhambanaho ngeno nga thungo ho ḓi dovha hafhu ha vha na u engedzea kha dziṅwe sekhithara. Naho hu na uri nyaluwo i kha ḓi konḓa, ikonomi yashu i konḓelelaho i khou ḓi bvela phanḓa na u sika mishumo, naho zwi sa khou tou itea nga luvhilo lwo lavhelelwaho.    

5.2.  Maga a u dzhenelela a fanaho na mbekanyamushumo ya Ṱhuṱhuwedzo ya zwa Mishumo ya Phresidennde a khou thusa vhukuma u shandukisa zwithu. Khabinethe i khou ṱuṱuwedzwa nga fhungo ḽa uri nga ṅwedzi wa Ṱhafamuhwe 2023, vhathu vha fhiraho 1, 2 miḽioni vho vhuelwa u bva kha mbekanyamushumo iyi u tou bva tshe ya thomiwa nga ṅwaha wa 2020. U swika zwino, ho no sikwa mishumo ya tshifhinganyana i swikaho 800 000, nga maanḓa hu tshi itelwa vhaswa, kha masia a ndeme a fanaho na pfunzo, mveledziso ya vhana musi vha tshe vhaṱuku khathihi na tsireledzo ya tshitshavha.

5.3.  Mbekanyamushumo iyi yo ita uri vhunzhi ha vhathu vha ḽa Afrika Tshipembe vha kone u shela mulenzhe kha mishumo ya vhukuma khathihi na u wana mbuelo nga ṅwedzi. Yo dovha hafhu ya thusa kha u fhungudza thaidzo dza zwa masheleni kha miṱa ya zwigidi na zwigidi.  

6.  Gesemaḓi ya Mupo

6.1.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza nḓivhadzo yo ṱanganelaho ya nga ha muhumbulo wa u vhumba Tshigwada tsha u Shuma tsha nga ha Gesemaḓi tsha vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Germany, ye ya sainwa nga Minisṱa ngomu Ofisini ya Phresidennde vhane vho hweswa vhuḓifhinduleli ha zwa Muḓagasi, Dokotela Vho Kgosientsho Ramokgopa na Muthusatshantseḽara wa shango ḽa Germany Vho Robert Habeck. Itshi tshigwada tsha u shuma tshi ḓo lavhelesa kha zwauri maraga wa gesemaḓi dala u nga vhumbwa na u bveledzwa hani, hu tshi katelwa na u sika zwikhala zwa vhukati ha mabindu vhukati ha mashango aya mavhili. Gesemaḓi ya mupo i bveledzwa nga fulufulu ḽi vusuluseaho nahone i na muhasaladzo wa khaboni wa fhasisa u fhirisa gesemaḓi yo ḓoweleaho.   

6.2.  Muvhuso wo no ḓi bveledza pulane dza u bveledza Govha ḽa thandela ya Gesemaḓi ḽine ḽa ḓo vha hone fhaḽa kha vunḓu ḽa Limpopo, ḓoroboni ya Johannesburg, na ngei Durban. Magovha aya a ḓo sika zwikhala kha thandela dza u bveledza maga a kushumiselwe kwa gesemaḓi kha vhupo uho muhumbulo muhulwane u wa u ṱuṱuwedza nyaluwo ya ikonomi khathihi na u sika mishumo. 

7.  Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha Mashango na Mivhuso ya Mbumbano ya zwa Vhupfukamikaṋo ya Mashango a Tshipembe ha Afrika (SACU) 

7.1.  Khabinethe yo dzhiela nzhele Madalo a u Shuma a Phresidennde Vho Ramaphosa kha Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha Mashango na Mivhuso wa SACU ya vhu8 we wa farelwa fhaḽa Eswatini nga Ḽavhuṋa, ḽa 29 Fulwi 2023. SACU, ye ya tumbulwa nga ṅwaha wa 1910, ndi Mbumbano ya zwa Mithelo ya kalesa ḽifhasini ḽoṱhe.

7.2.  Ho vha na nyambedzano kha muṱangano uyu ha dovha hafhu ha ḓivhadzwa zwiswa nga ha tshiimo tsha u thoma u shumiswa ha Pulane dza Maano dza SACU dza ṅwaha wa 2022 u swika 2027. Idzi Pulane dza Maano dza SACU dzo ṱanganedzwa nga ṅwedzi wa Fulwi 2022 sa yone nḓila ya u khwaṱhisa zwa u ṱanganelana ha dzingu kha zwa Mbumbano ya zwa Mithelo khathihi na u bvela phanḓa na u vhumba vhushaka ho khwaṱhaho vhukati ha mashango aya maṱanu ane a vha mirado hu tshi katelwa na u shumisa tshikhala tshi bveledzwaho nga Vhupo ha Mbambadzo dzo Vhofhololwaho dza Dzhango ḽa Afrika. 

8.  Migodi

8.1.  Khabinethe i khou kwamea vhukuma nga zwiito zwa u bwa migodi zwi siho mulayoni nahone muvhuso u khou dzhia maga a u zwi fhelisa hu tshi shumiswa Zwigwada zwa Tshumisano na Pulane dza Ndangulo dza Lushaka (NCSMT). NCSMT i khou lavhelela u shumisa pulane dza muvhuso dza u fhelisa zwiito zwa u bwa migodi zwi siho mulayoni khathihi na zwa u vhambadzwa ha matombo a penyaho nga nḓila ine ya si vhe mulayoni.

8.2.  Zwiito zwa u bwa migodi zwi siho mulayoni na u zwa u rengiswa ha matombo a penyaho zwi khou hoṱefhadza ikonomi yashu, nahone zwi na masiandaitwa ane a si vhe avhuḓi kha tsireledzo na mutakalo wa zwitshavha zwi re henefho nga tsini. 

9.  Migwalabo ya vhadzulapo

9.1.  Khabinethe yo ombedzela zwauri zwiito zwa dzikhakhathi a si yone thandululo ya thaidzo dzine vhadzulapo vha vha nadzo nahone yo dovha hafhu ya ita khuwelelo ya uri vhadzulapo vha shumise nḓila dzine dza vha hone dza u tandulula thaidzio dzine vha vha nadzo. Tshigwada tsha u Shuma tsho vhumbwaho nga Dziminisṱa tsho rumelwa fhaḽa Diepsloot vunḓuni ḽa Gauteng uri vha shume na vharangaphanḓa vha zwitshavha u itela u tandulula thaidzo dzine vha vha nadzo. 

9.2.  Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhadzulapo vha fhaḽa Diepsloot na vha vhuṅwe vhupo ya uri vha shumisane na muvhuso, dzikhantseḽara dzapo khathihi na mapholisa u itela u tandulula thaidzo dzi fanaho na vhugevhenga.   

B.  Tsheo dza Khabinethe

1.  Mvetamveto ya Pulane dza zwa Vhubindudzi ha Shango (CIS) 

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza mvetamveto ya CIS ya shango ḽa Afrika Tshipembe u itela uri i thome u shumiswa.  

1.2.  Iyi CIS, ye ya anḓadzwa hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi nga ṅwaha wa 2022, yo livhiswa kha u vhea shango ḽa Afrika Tshipembe kha vhuimo ha u vha hone fhethu ha ndeme nahone havhuḓisa ha zwa vhubindudzi kha dzhango ḽa Afrika nga u shumisa vhubindudzi ha maimo a nṱha ha fhano shangoni na ha nnḓa nga nḓila i vhuedzaho.

1.3.  Pulane iyi yo ḓitika kha vhubindudzi ha ndeme ha shango khathihi na kha zwipikwa zwa mveledziso ya ikonomi zwi fanaho na u engedza mishumo, u fhungudza vhushai khathihi na u tikedza mupfuluwo u pfadzaho wa u ya kha ikonomi ya muhasaladzo wa khaboni u re fhasi hu tshi katelwa na nḓisedzo ya fulufulu.

1.4.  I dovha hafhu ya ṋetshedza maitele a zwa vhubindudzi u itela u kunga vhoramabindu vhaṱuku, vha vhukati na vhahulwane kha ndingedzo dza u alusa ikonomi, nga maanḓa kha ikonomi ya zwa vhulimi. Pulane iyi i dovha hafhu ya lavhelesa kha vhunzhi ha thendelano dza masia manzhi, thendelano dza madzingu na dza vhavhili dze shango ḽa Afrika Tshipembe ḽa dzi saina.

1.5.  Pulane iyi i dovha hafhu ya elana na zwipikwa zwa Pulane ya Mveledziso ya Lushaka kha zwa tshandukiso ya ikonomi khathihi na Pulane ya Themamveledziso ya Lushaka ya u swika ṅwaha wa 2050 ine ya kha ḓi tou bva u phasiswa zwenezwino. 

1.6.  Mavunḓu a shango ḽashu na mimasipala mihulwane a ḓo vha a ndeme vhukuma kha u ita uri pulane iyi ine ya ḓo dzulela u shandukiswa u ya nga tshanduko kha nyimele ya ikonomi i thome u shumiswa.

2.  Muvhigo wa shango wa vhuraru wa nga misi nga fhasi ha Thendelano dza Dzitshaka dza nga ha u lwa na zwiito zwa u Tambudza na zwiṅwe zwa U fara Vhathu nga nḓila ya Tshiṱuhu, ine ya si vhe Yavhuḓi kana i sa sumbedzi Vhuthu kana Tshigwevho (CAT).

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha muvhigo wa vhuraru wa nga misi wa CAT wa ḽa Afrika Tshipembe kha Muṅwaleli Muhulwane wa Dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UN). Muvhigo uyu u bvisela khagala maga ane shango ḽa Afrika Tshipembe ḽa khou a dzhia u itela u thivhela zwiito zwa u tambudzwa na u sa farwa zwavhuḓi ha vhadzulapo.  

2.2.  Shango ḽa Afrika Tshipembe ḽo saina Thendelano nga ṅwaha wa 2000 ḽa dovha hafhu ḽa i khwaṱhisedza nga ṅwaha wa 2008. U ya nga Athikili 17 ya Milayo ya nga Thungo (Optional Protocol) ya CAT, vhuṅwe ha vhuḓifhinduleli ho wedzwaho Mashango ane a vha Miraḓo o sainaho thendelano iyi ndi u bveledza maitele a nga ngomu a u thivhela zwiito zwa u tambudza ane a ḓivhea sa Maitele a u Thivhela a Lushaka. 

2.3.  Kha tshifhinga tshi fhiraho miṅwaha ya 29, muvhuso wa demokirasi wa fhano kha ḽa Afrika Tshipembe wo shandukisa milayo ya kale ya zwa khethululo nga lukanda khathihi na zwiimiswa, wa vhumba zwiimiswa zwiswa zwa demokirasi, wa dovha hafhu wa thoma milayo miswa yo ḓitikaho nga pfanelo dza vhuthu u ya nga ndayotewa khathihi na mbofholowo.

2.4.  Miraḓo ya tshitshavha vha ḓo kona u vhiga mavharivhari a zwiito zwa u tambudzwa na u sa farwa zwavhuḓi kha vha Khethekanyo ya Ṱhoḓisiso dza Mapholisa thwii u itela uri zwi ḓo kona u ṱoḓisiswa.  Afrika Tshipembe ḽi dovha hafhu ḽa vha na tshiimiswa tsha Khomishini ya zwa Vhuthu tshi shumaho zwavhuḓi, tshine tsha vha tshiimiswa tsha lushaka tsho vhumbelwaho u tikedza demokirasi yo ḓitikaho nga ndayotewa.

C.  U tholwa 

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u sedzuluswa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho. 

1.  Mufumakadzi Vho Ntomboxolo Mbengashe sa Muofisiri Mulangi Muhulwane (CEO) wa Post Bank ya ḽa Afrika Tshipembe lwa tshifhinga tsha miṅwaha miṱanu. 
2.  Vho Sibusiso Bukhosini sa CEO wa Maanḓalanga a Phakha ya Maroroma a Isimangaliso (vho tou dovha u tholwa hafhu).
3.  Mufumakadzi Vho Tamlyn Bouwer sa Muofisiri Muhulwane wa zwa Masheleni wa Khoro ya zwa Vhuḓiṅwalisi ha Vhafhaṱi vha Dzinnḓu.
4.  Vho Morongwa Calvin Molongoana sa Muthusa Mulangi Muhulu (DDG): Thikhedzo ya zwa Mbalombalo na Mafhungo kha tshiimiswa tsha Stats SA. 
5.  Mufumakadzi Vho Daphne Yandiswa Morudu sa DDG: Sisṱeme ya zwa Mbalombalo dza Lushaka dza ḽa Afrika Tshipembe kha tshiimiswa tsha Stats SA. 
6.  Vho Rory Gallocher sa Muofisiri Mutshimbidzi Muhulwane kha Ofisi ya Phresidennde. 

D.  Milayotibe

1.  Mvetamveto ya Khwiniso ya Mulayotibe wa Dzikhamphani wa ṅwaha wa 2023 

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u ṋetshedzwa ha mvetamveto ya Khwiniso ya Mulayotibe wa Dzikhamphani wa ṅwaha wa 2023 ngei Phalamenndeni u itela uri dzudzanyiwe.  

1.2.  Makumedzwa ane a khou dzinginywa kha Mulayotibe uyu o livhiswa kha u fhungudza vhukonḓi ha zwa milayo na ndangulo kha vhaṋe vha mabindu nahone a ḓo engedza mbonalo yavhuḓi nahone kungaho vhabindudzi ya shango ḽashu ḽa Afrika Tshipembe. Vhunzhi ha khwiniso idzi ndi dza thekinikhaḽa nahone dzo vha dzo sedzesa kha zwa u ita uri hu vhe na u elana zwavhuḓi khathihi na u bvisela khagala mafhungo a zwa vhulangi. 

1.3.  Tshiṅwe tsha zwipikwa zwihulwane zwa uno muvhuso wa demokirasi ndi u sika mishumo nahone hezwi zwi nga si konadzee arali hu sa athu waniwa nḓila dza u leludza zwa u ita zwa mabindu fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. 

1.4.  Khwiniso idzi dzi dovha hafhu dza bvisela khagala zwiteṅwa zwo fhambanaho zwa Mulayotibe, zwine zwa lavhelela u fhungudza milayo i teaho u tevhelwa ya zwa mabindu; u fhungudza zwiito zwa u ita uri masheleni a siho mulayoni a vhonale sa a re mulayoni; u khwaṱhisa ṱhoḓea dza u bvisela khagala zwidodombedzwa khathihi na u khwaṱhisa maanḓa a zwa vhafaramikovhe kha khamphani.

1.5.  Miholo yo kalulaho, nga maanḓa kha maimo a nṱhesa a khamphani, ndi mafhungo a konḓaho kha ḽifhasi ḽoṱhe na fhano kha ḽa Afrika Tshipembe. 

1.6.  Khwiniso kha uno Mulayotibe dzi ḓo ṱuṱuwedza zwa u vha khagala khathihi na u ṱalutshedza vhuḓifhinduleli vhukati ha vhalangi na vhalanguli vhahulwane kha ḽiṅwe sia khathihi na vhufaramikovhe hu tshi katelwa na u sedza zwililo zwa vhadzulapo zwi elanaho na zwikalo zwa nṱhesa zwa tshayandingano kha tshitshavha. 

2.  Mulayotibe wa zwa Vhulavhelesi, Thikhedzo na U dzhenelela (IMSI) wa ṅwaha wa 2022 

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha mvetamveto ya Mulayotibe wa IMSI wa ṅwaha wa 2022 hu tshi itelwa vhupfiwa ha vhadzulapo.  

2.2.  Uyu Mulayotibe u ḓo shumiswa sa wone thandululo ya khaedu nnzhi dzine dza ṱanganiwa nadzo musi muvhuso u tshi thoma u shumisa tshiteṅwa tsha 100 na tsha 139 ya Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe wa ṅwaha wa 1996 musi u tshi kombetshedzea u ita ngauralo nga mulandu wa u kundelwa kha maṅwe masia a muvhuso.

2.3.  Tshiteṅwa tsha 100 tshi maanḓafhadza muvhuso uri u dzhenelele arali vunḓu ḽi tshi khou kundelwa u swikela vhuḓifhinduleli haḽo ha zwa vhulangi na nḓisedzo ya tshumelo ngeno Tshiteṅwa tsha 139 tshi maanḓafhadza khorotshitumbe ya vunḓu uri i dzhenelele arali masipala u tshi khou kundelwa u ita vhuḓifhinduleli hawo u ya nga mulayo kana Ndayotewa.

2.4.  Mulayotibe wa IMSI u khou ḓivhadzwa sa tshishumiswa tsha zwa mulayo tsha u tandulula khaedu dzi re hone kha zwa u thoma u shumiswa ha Tshiteṅwa tsha 139, vhulavhelesi na vhusengulusi, khathihi na masiandaitwa a u dzhenelela.

2.5.  Mulayotibe u ḓo langa zwa u thoma u shumiswa ha Tshiteṅwa tsha 139 tsha Ndayotewa, hu tshi katelwa na maitele o teaho. Tshi ḓo dovha hafhu tsha ita uri hu vhe na thikhedzo yo pikwaho kha mimasipala ine ya ṱoḓa thuso, khathihi hafhu na u ita uri hu vhe na vhulavhelesi ho teaho ha mimasipala u itela uri i kone u ita vhuḓifhinduleli hayo u ya nga mulayo kana Ndayotewa.

E.  Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.  Khalaṅwaha ya zwa Mithelo

1.1.  Khabinethe i khou tsivhudza vhathu vhoṱhe uri khalaṅwaha ya zwa muthelo ya ṅwaha wa 2023 i ḓo vula nga Ḽavhuṱanu, ḽa 7 Fulwana 2023 nahone i ḓo bvela phanḓa u vhuya u swikela nga ḽa 23 Tshimedzi 2023. Vhatheli vha khou ṱuṱuwedzwa u faela mithelo yavho nga eFiling kana kha MobiApp ya vha Tshumelo ya zwa Mithelo ya Afrika Tshipembe (SARS). 

1.2.  Zwazwino maitele a u faela mithelo o leluwa nahone vha ha SARS vha ḓo bvela phanḓa na maitele a zwa u dzudzanya mithelo ya vhatheli nga u tou vha dzudzanyela mithelo yavho nga khomphiyutha na kha uno ṅwaha. Vhukati ha ḽa 1 na ḽa 7 Fulwana 2023, vhatheli vha muthelo vha khou ḓo ḓivhadzwa nga SMS kana nga imeiḽi arali vho nangwa uri vha ḓo dzudzanyelwa mithelo yavho nga khomphiyutha. Arali vha tshi nga wana SMS, tshiteṅwa tshi tevhelaho tshine vha tea u tshi dzhia ndi u sedzulusa yeneyo nzudzanyo yo itwaho nga khomphiyutha kha MobiApp ya SARS kana kha eFiling. Arali vha tshi tendelana nazwo, a hu na zwine vha tea u ita.

1.3.  U dzudzanya mithelo yavho nga tshifhinga nahone nga nḓila ya vhukuma zwi ḓo ita uri vhatheli vha mithelo vha dzule vha kha tshiimo tsha teaho tsha u tevhedza milayo ya zwa mithelo, nahone zwi thusa muvhuso uri u kone u ṋetshedza tshumelo kha vhadzulapo vha shango ḽa Afrika Tshipembe khathihi na u alusa ikonomi.

2.  Mitambo ya Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya Ḽifhasi ya dzangano ḽa FIFA ya ṅwaha wa 2023

2.1.  Thimu ya Banyana Banyana, ine ya vha yone Dzingweṋa dza Afrika, ya dovha hafhu ya vha yone ine lushaka lwa ḓihudza ngayo, i ḓo hwala fulufhelo na miloro ya Afrika Tshipembe musi i tshi shela mulenzhe kha Mitambo ya Tshiphuga tsha Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi ya Ḽifhasi ya vha dzangano ḽa FIFA ya ṅwaha wa 2023 ngei kha shango ḽa New Zealand na ḽa Australia u bva nga ḽa 20 Fulwana u swika nga ḽa 20 Ṱhangule 2023. 

2.2.  Khabinethe i khou vha tamela mashudu mavhuya zwenezwo musi vha tshi khou thoma lwendo lwavho lwa u ḓiwanela vhugala. Afrika Tshipembe ḽi khou ni tikedza nga nḓila dzoṱhe nahone ri khou lavhelela uri ni ḓo ita ḓivhazwakale ntswa khathihi na u ṱuṱuwedza mirafho miswa i ḓaho. 

3.  Mitambo ya Tshiphuga tsha Netibolo ya Ḽifhasi ya ṅwaha wa 2023

3.1.  Kha maḓuvha a si gathi a ḓaho, maṱo oṱhe a vhafuni vha zwa mitambo u mona na ḽifhasi a ḓo vha o livha ngei Ḓorobono ya Kapa, ine ya vha fhano kha ḽa Afrika Tshipembe hune iyi Mitambo ya Tshiphuga tsha Netibolo ya Ḽifhasi ya ṅwaha wa 2023 ya ḓo thoma u bva nga ḽa 28 Fulwana u swika nga ḽa 6 Ṱhangule. Hu ḓo vha hu lwa u tou thoma musi mitambo iyi ya ḽifhasi ya maimo a nṱha ngaurali i tshi farelwa fhano kha dzhango ḽa Afrika. 

3.2.  Khabinethe i khou ita khuwelelo kha muthu muṅwe na muṅwe fhano shangoni ya uri a tikedze vhasidzana vhashu zwenezwo musi vha tshi khou lingedza u ita ḓivhazwakale nga u wina tshiphuga tsha musuku fhano kha dzhango ḽa Afrika.  

F.  Milaedza

1.  U fhululedza

Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- Vha Yunivesithi ya Afrika Tshipembe (UNISA) nge vha swikela miṅwaha ya 150 ya mashumele avhuḓi kha zwa pfunzo dza nṱha khathihi na u vha tshiimiswa tshihulwanesa nahone tsha kalesa kha dzingu ḽa Tshipembe ha Soga ḽa Sahara tsho ḓiimiselaho kha zwa u ṋetshedza pfunzo ya maimo a nṱha kha vhathu vhoṱhe nga u angaredza. 

- Vho Edward Kieswetter, Mukomishinari wa SARS, nga murahu ha u tholwa havho sa mudzulatshidulo wa Dzangano ḽa zwa Mithelo ḽa Ḽifhasi khathihi na u vha mudzulapo wa vhuvhili wa shango ḽa Afrika Tshipembe u vha mudzulatshidulo wa dzangano iḽi.   

- Muambeli Vho Pansy Tlakula nge vha dovha hafhu vha khethwa kha Komoti ya nga ha u Fheliswa ha Zwiito zwa Khethululo nga Muvhala ya dzangano ḽa Vhuthihi ha Dzitshaka (UN). Themo yavho ya u shuma i ḓo thoma u bva nga ṅwaha wa 2024 u vhuya u swikela nga ṅwaha wa 2028.

- Muambeli Vho Thembile Joyini nge vha nangwa sa Muhaṱuli wa Khoro ya zwa Milayo ya Lwanzheni ya Ḽifhasi u bva nga ṅwaha wa 2023 u vhuya u swikela nga ṅwaha wa 2032.  

- Vha Bodo ya Dzifiḽimu na Nyanḓadzo (FPB) nge vha tholwa sa muraḓo o fhelelaho wa Netiweke ya Vhalanguli vha Vhutsireledzi ha Inthanethe vha Ḽifhasi. Uhu u vha muraḓo wa dzangano iḽi zwi ita uri vha ha FPB vha kone u dzhenelela kha nndwa ya ḽifhasi ya u lwa na zwiito zwa u vhaiswa ha vhathu hu tshi shumiswa inthanethe khathihi na u ṱuṱuwedza vhutsireledzi ha inthanethe khathihi na vhalanguli fhaḽa kha shango ḽa Australia, United Kingdom, Fiji, Ireland khathihi na maṅwe mashango. 

2.    Ndiliso 

Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha muṱa na dzikhonani dza: 

- Vhomme Vho Sally Motlana (96), ḽizhakanḓila kha zwa vhulwelambofholowo khathihi na muraḓo a ṱhonifheaho wa Tshiphuga tsha Lushaka tsha Baobab nga Siḽivhere.
- Mufumakadzi Vho Maggie Mathabatha (61), mufumakadzi wa Mulangavunḓu wa Limpopo, Vho Stanley Mathabatha.
 

Mbudziso: Mufumakadzi Vho Nomonde Mnukwa – Muambeli wa Muvhuso vho tou Farelaho
Luṱingothendeleki: 083 653 7485