Khabinethe yo ṱangana nga ḽa 10 Tshimedzi 2018, ngei Tuynhuys Ḓoroboni ya Kapa. 

A.    Mafhungo a zwino kha shango

1.    Fulo ḽa Vhubindudzi na Ikonomi

1.1.  Khabinethe i ṱanganedza thusedzo i vhonalaho u fana na vhuḓiimiseli ha u renga zwibveledzwa zwapo, maitele o khwaṱhaho a u engedza zwivhambadzwaseli, thusedzo kha u engedza ndeme ya zwa vhulimi na thikhedzo ya mabindu maṱuku na mabindu a vhukati. Nḓivhadzo idzi dzo bva kha Samithi ya Mishumo ya maḓuvha mavhili ye ya vha hone zwenezwino, ye ya farwa nga fhasi ha Khoro ya Mishumo na Mveledziso ya Ikonomi ya Lushaka.  

1.2. Mvelelo ya Samithi ya Mishumo i khou tevhela nḓivhadzo ya Pulane ya Mvusuludzo na Maga a u Ṱuṱuwedza Ikonomi, ine ya ṱoḓa u vhuedzedza nyaluwo ya ikonomi na u sika mishumo ine ya khou ṱoḓea vhukuma. Tshata ya zwa Migodi ntswa – ye ya khunyeledzwa nga kha vhukwamani na nḓowetshumo ya zwa migodi, vhashumi, zwigwada zwi kwameaho na vhaṅwe vha kwameaho – i bvisela khagala vhuṱhogwa ha nyaluwo, tshanduko i sa nyeṱhi.  

1.3. Khabinethe i ita khuwelelo kha vha kwameaho u dzhenela kha Tshata ya zwa Migodi u itela u khunyeledza na u sika vhudziki kha sekhithara ya zwa migodi. 

2. Ofisi ya zwa Muno ya Kokstad na u ṋetshedzwa ha maṅwalo a vhuṋe ha ndaka

2.1. Khabinethe i ṱanganela na Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa kha u khoḓa Muhasho wa zwa Muno kha u vula zwavhuḓi ofisi yawo ya Kokstad ngei KwaZulu-Natal. Muphuresidennde vho vula ofisi ya zwa Muno sa tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya muvhuso ya u engedza vhupo ha nḓisedzo ya tshumelo ha zwa Muno u itela u swikelela ṱhoḓea dza vhadzulapo dza u wana garaṱa dza vhuṋe dza Smart ID na maṅwe maṅwalo. 

2.2. Zwiṅwe hafhu, Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho ṋetshedza maṅwalo a vhuṋe ha ndaka a 443 kha vha vhuelwa vha Thandela ya zwa Vhudzulo ya Franklin. Hezwi ndi tshipiḓa tsha mbekanyamushumo ya mbuedzedzo na u khwaṱhisedza uri vhavhuelwa vha wana mbuelo dzo fhelelaho dza u vha vhaṋe vha nnḓu na u kona u swikelela makete wa ndaka wa fomaḽa.

2.3. Khabinethe yo dovha ya shumisa tshikhala itshi u ṱuṱuwedza nga maanḓa vhadzulapo uri vha ye u dzhia ID dzavho nga u ṱavhanya musi vha tshi wana mulaedza wa uri vha ḓe u dzi dzhia.

3. Thendelano ya thandululo nga ha sipekiṱhiramu  

3.1. Khabinethe i ṱanganedza thendelano ya thandululo yo swikelelwaho kha fhungo ḽi kwamaho Thambo ya U ita khumbelo ya u kovhelwa sipekiṱhiramu ya brodobennde ya luvhilo. Hezwi zwi khwaṱhisedza mbekanyamaitele kha sekhithara ya thekhinoḽodzhi ya mafhungo na vhadavhidzani (ICT).  

3.2. Thendelano yo thandululo i tshimbilelana na khuwelelo ya Muphuresidennde Vho Ramaphosa ya u rangela maitele a khovhelo ya zwa ḽaisentsi ya sipekiṱhiramu tsha radio tsha brodobennde ya luvhilo. 

3.3. Kha u engedza u shela mulenzhe kha u thoma u shuma ha Makumedzwa o vhibvaho a Mbekanyamaitele ya ICT yo Ṱanganelaho ya Lushaka, madzangano a zwi takalelaho vho fhiwa tshifhinga u swikela ḽa Lara 2018 u ṋetshedza mahumbulwa o tou ṅwaliwaho nga ha mbekanyamaitele yo dzinginywaho na sia ḽa mbekanyamaitele kha vha ndaulo. 

4. Mabindutshumisano a zwa vhureakhovhe maṱuku a u tou thoma Afrika Tshipembe 

4.1. Khabinethe i ṱanganedza mabindutshumisano a vhureakhovhe maṱuku a u tou thoma Afrika Tshipembe kha sekhithara ya u rea khovhe, ane a vha mabindutshumisano a Port Nolloth na Hondeklipbaai ngei Devhula ha Kapa, e a rwelwa ṱari nga Minista wa zwa Vhulimi, Maḓaka na Vhureakhovhe Vho Senzeni Zokwana.  

4.2. U rwelwa ṱari ndi tshiga tsha u thoma u shuma ha mbekanyamaitele ya vhureakhovhe vhuṱuku. Pfanelo dza u rea khovhe dzi ṋea tshirunzi vhareakhovhe vhapo, vhe vha vha vha tshi rea khovhe zwi siho mulayoni, ngauri zwa zwino vho tsireledzea lwa u tou thoma.  

4.3. Zwitshavha zwa u rea khovhe zwiṱuku zwine zwa ḓo vhuelwa nga mbekanyamaitele iyi zwo ṱanganedza vhupfumbudzi ha mutheo nga ha mabindutshumisano nahone vho thusiwa kha u ṅwalisa mabindutshumisano u itela u ita khumbelo ya pfanelo dza u rea khovhe lwa miṅwaha ya 15.

5.  Khalaṅwaha ya Muthelo

5.1. Khabinethe i khoḓa vhatheli vha ṱoḓaho u swika kha miḽioni tharu vhe vha rumela mbuelo dza muthelo yavho, hune vha fhiraho hafu vho dzi rumela nga eFiling. Nga ḽa 31 Tshimedzi, khalaṅwaha ya muthelo ya 2018 i khou vala kha vhatheli vhane mbuelo dzavho ndi muholo fhedzi na vhatheli vhane mbuelo dza vha dzi si miholo vhe vha ṋanga u rumela mithelo yavho kha madavhi a Tshiimiswa tsha Tshumelo ya Muthelo tsha Afrika Tshipembe. Vhatheli vhane mbuelo dzavho dza vha i si miholo vhe vha ṋanga u rumela mithelo yavho nga kha eFiling vho fhiwa tshifhinga tsha u swika kha ḽa 31 Phando 2019 uri vha rumele.   

5.2. Khuvhanganyo ya mbuelo yavhuḓi yo teaho i khwaṱhisedza ndaulo khulwane ya zwa masheleni, u rumela muthelo wa vhukuma nga tshifhinga zwi khwaṱhisedza vhatheli vha tevhedzaho ndaela. Mbuelo ya muthelo i thusa muvhuso u lambedza thandela dza nḓisedzo ya tshumelo dza shango na dziṅwe mbekanyamushumo dza mveledziso ya ikonomi ya matshilisano.

6. Mbadelo dza mindende

6.1. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga Komiti ya Dziminista: Mindende, he Minista Vho Nkosazana Dlamini-Zuma vha vha vhe mudzulatshidulo. U bva nga ḽa 1 Tshimedzi  2018, vhavhuelwa vha fhiraho 10 miḽioni vho badelwa hu tshi khou shumiswa iṅwe na iṅwe ya zwiimiswa izwi: Poswo ya Afrika Tshipembe (SAPO) /Postbank; Grindrod Bank khathihi na mavhengele a fanaho na Boxer, Shoprite na Pick n Pay.

6.2. Muvhuso wo kona zwavhuḓi u pfukisela mbadelo dza mindende u bva kha  Cash Paymaster Services (CPS) u ya nga ndaela ya Khaṱhulo ya Khothe ya Ndayotewa. Vhavhuelwa vha tshelede vhoṱhe vhe vha vha vha tshi badelwa nga CPS vho pfuluswa nahone CPS yo ḓivhadzwa nga ha u fheliswa ha khonṱhiraka u bva nga ḽa 30 Khubvumedzi 2018.

6.3. Khabinethe i swikisa ndivhuwo kha mushumo wa vhulavhelesi na vhulondo we wa rangiwa phanḓa nga Komiti ya Dziminista i tshi khou tikedzwa nga Thimu ya Mushumo ya zwa Thekhinikhala ya Mulanguli Muhulwane. I dovha hafhu ya swikisa ndivhuwo dzayo kha mushumo wa vhaofisiri u bva SAPO; Zhendedzi ḽa Tsireledzo ya Matshilisano ya Afrika Tshipembe na, mihasho ya Mveledziso ya Matshilisano, Tshumelo dza Poswo na Vhudavhidzani nga Ṱhingo; Vhupulani, U ela na U vhea Iṱo, Tshikwama tsha Lushaka, Tshumelo ya Mapholisa vha Afrika Tshipembe na GCIS.

6.4. Khabinethe i livhuwa vhavhuelwa vha mundende kha tshumisano yavho nga tshifhinga tsha tshanduko iyi.

7. Senthinari ya Vho Albertina Sisulu 

7.1. Khabinethe yo nyeṱulelwa nga ha ndugiselo dza vhuṱambo ha u pembelela senthinari ya Vho Mama Albertina Sisulu vhune ha ḓo vha hone nga ṅwedzi wa mabebo avho, Tshimedzi.  Mama Sisulu vho bebwa nga ḽa 21 Tshimedzi  1918 nahone Mudzulatshidulo wa IMC nga ha Vhuṱambo ha u Pembelela Senthinari, Minista Vho Jeff Radebe, vha fhano u ṱanḓavhudza nga ha zwithu zwi khou ḓaho malugana na vhuṱambo ha u pembelela senthinari.

8. U gwevhiwa ha khotsi wa Springs

8.1. Khabinethe i ṱanganedza u gwevhiwa ha munna a tambudzaho, ane a ḓivhiwa nga u pfi Springs Monster. O ṋewa tshigwevho tsha u dzula dzhele miṅwaha ya 35 kha milandu ya ndingedzo ya u vhulaha mutukana wawe, u tambudza ṅwana na u litshedzela, khathihi na u shumisa na u rengisa zwidzidzivhadzi. Khakhathi dzo ḓisendekaho nga mbeu dzi dzula dzi khaedu khulwane kha tshitshavha tsha hashu, sa zwe zwa sumbedziswa nga u tzhipiwa zwenezwino ha ṅwana kha restorente ya Dros ngei Silverton.    

8.2. Khabinethe i dovholola u ita khuwelelo kha vha ndaulo ya vhutevhedzeli ha mulayo uri vha shume nga nḓila dzoṱhe uri zwigevhenga zwi tshutshiselwe vhugevhenga hovhu ha tshiṱuhu. I dovha hafhu ya ita khuwelelo kha riṋe roṱhe uri ri shumisane u fhelisa u kandekanywa ha pfanelo dza vhana na miraḓo i re khomboni khulwane ya tshitshavha tsha hashu.

9. Mugwalabo wa Westbury

9.1. Khabinethe i ṱanganedza thusedzo nga Minista wa Mapholisa Vho Bheki Cele ngei Westbury, ine ya vha tshipiḓa tsha pulane ya vhuṱali yo ṱanḓavhuwaho ya u lwa na maḽisambilu a khakhathi dzi elanaho na zwigwada zwa vhugevhenga na zwidzidzivhadzi vhuponi. 

9.2. Thusedzo i katela u tholiwa ha Tactical Response Team (TRT –  ine ya ḓivhiwa nga u pfi  Maberethe) na u vhonalesa ha mapholisa. Zwa vhuṱhogwa, hu ḓo dovha ha vha na ṱhoḓisiso kha khumbulelo dza zwiito zwa vhuaḓa Tshiṱitshini tsha Mapholisa tsha Westbury.  

9.3. Khabinethe  i ita khuwelelo kha tshitshavha tsha Westbury na zwitshavha zwoṱhe uri zwi shumisane na mapholisa u khwaṱhisedza uri ri khou tupula zwiito zwa vhugevhenga, zwidzidzivhadzi na zwigwada zwa vhugevhenga kha vhupo ha havho.  

10. Vhugevhenga 

10.1. Khabinethe yo khoḓa mazhendedzi a zwa vhutevhedzeli ha mulayo kha u ita mushumo wa vhuṱoḓisisi ha masia o fhambanaho malugana na zwiwo zwa mimoḽoni, mavhengeleni  na mosques zwe zwa sia hu tshi farwa vhahumbulelwa vha fumiṱahe. A katela Tshigwada tsha Tsireledzo na Thivhelo ya Vhugevhenga na Vhulamukanyi.  Vhahumbulelwa vhararu vho farwa malugana na divaisi dzi vhangaho mulilo kha vhupo ha Durban, hu tshi katelwa na Verulam Mosque. Vhahumbulelwa vha khou lavhelelwa u livhana na milandu i katelaho u vhulaha na ndingedzo dza u vhulaha na u pfuka Mulayo wa Zwithuthubi.

10.2. Khabinethe i fhulufhedzisa Maafrika Tshipembe uri u lwa na vhugevhenga ndi zwone zwithu zwa ndeme vhukuma na uri muvhuso u ḓo bvela phanḓa na u dzhia maga o teaho u khwaṱhisedza tsireledzo na vhupo ho tsireledzeaho ha vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe.

11. Tshandukiso ya Dzina: Makhanda 

11.1. Khabinethe i ṱanganedza tshandukiso ya dzina ḽa Grahamstown, ngei Kapa Vhubvaḓuvha, ḽa Makhanda, hu tshi huliswa muporofita wa MaXhosa, mufiḽosofa na munna wa mmbi we a lwa na vhukoloni. 

11.2. Tshanduko ndi tshipiḓa tsha vhuṱhogwa tsha lwendo lwashu lwa dimokirasi na uri i ḓo ri thusa u ṱuṱuwedza vhuthihi ha matshilisano vhuhulwane na u fhaṱa pfesesano yo dzhenelelaho ya ḓivhazwakale yashu ye ra kovhelana.

B. Tsheo dza Khabinethe

Khabinethe yo tendela modele wa nḓisedzo wo sedzuluswaho kha u thoma u shuma ha Thandela ya Mupfuluwo wa Didzhithala ya Khasho. Modele wo ṱanganedza maitele o ṱuṱuwedzwaho nga makete/vhengele nga kha tshumisano na vhushumisani na sekhithara ya phuraivethe na nḓowetshumo. Nga maitele aya, muvhuso a u tsha ḓo dzhenelela kha ṋetshedzo ya mabogisi a khebulu, vhuvheathundu, u  endedza na u dzheniswa ha divaisi.  

Hezwi zwi ṋetshedza Afrika Tshipembe mvelaphanḓa u ya mafheleloni a thandela nga nḓila yo katelaho, i swikeleleaho na i shumaho, na u fhungudza khombo kha muvhuso. Hezwi zwi ḓo isa phanḓa tshivhalo tsha mupfuluwo wa vhalavhelesi vha didzhithala u ya kha mukano wa 85%  kana u fhira, hu tshi khou sendelwa tsini na u dzima khasho dzoṱhe dza anaḽogo. 

Khabinethe yo ṱanganedza Common Core Ducument ḽa Afrika Tshipembe, line ḽa ḓo vhewa na Mashangombumbano (UN). Ḽiṅwalo ḽi ṋetshedza mvelaphanḓa ine ya vha na mafhungo a angaredzaho, a na mbuno na zwa mbalombalo nga ha vhuḓiimiseli ha mishumo yo ṱumanaho na thendelano dza UN dza ṱahe. 

C. Zwi khou Ḓaho

1. Tshitatamennde tsha Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha (MTBPS)

Minista wa Gwama Vho Tito Mboweni vha ḓo ṋetshedza Tshitatamennde tsha  Mbekanyamaitele ya Mugaganyagwama wa Vhukati ha Ṅwaha (MTBPS) nga Ḽavhuraru ḽa 24 Tshimedzi 2018, tshine tsha ḓo dzumbulula khwiniso kha mugaganyagwama wa lushaka na u khwaṱhisedza tshiimo tsha masheleni tshi sa nyeṱhi.

2. Ṅwedzi wa Zwiendedzi 

2.1. Mbekanyamushumo ya Ṅwedzi wa Zwiendedzi  ya ṅwaha uno i ḓo ombedzela vhuṱhogwa ha themamveledziso ya zwiendedzi, u fana na sekhithara ya zwa maḓini, ya zwa mabupo, ya raliwei na sekhithara ya zwa badani sa zwikonisi zwa nyaluwo ya ikonomi. 

2.2. Khabinethe i ita khuwelelo kha tshitshavha u shumisa zwiendedzi zwa nnyi na nnyi na u thoma u shumisa vhurangeli ha tsireledzo ya badani  kha ṅwaha woṱhe. Kha ri shumise ṅwedzi uyu u pembelela na u vhuedzedza mvelele ya u shumisa kiḽabu ya u ṋamedzana musi ri tshi ya mishumoni u fhungudza tsitsikano badani dzashu. Tsireledzo badani magondoni ashu i dzulela u vha khaedu, nahone vhareili na vhaendangaṋayo vha fanela u shumisa bada dza nnyi na nnyi nga vhuḓifhinduleli.

D. Milaedza

1. U fhululedza

1.1. Thelesikoupu ya radio ya Afrika Tshipembe, MeerKAT, i ḓo ṱanganela na  Breakthrough Listen, vhurangeli ha dzitshaka vhune ha  ṱoḓa zwiga zwa vhutshilo ha vhuṱali kha ḽifhasi. I sumbedzisa vhukoni hashu vhu ṱanganedzwaho kha dzitshaka na themamveledziso. Thelesikoupu ya radio ya MeerKAT ya 64-dish ya Afrika Tshipembe, yo rwelaho ṱari nga Fulwana ṅwaha uno, ndi thelesikoupu i konaho u vhona na zwithu zwiṱukutuku kha lushaka lwayo ḽifhasini. 

1.2. Khabinethe i fhululedza thimu ya vhaṱoḓisisi u bva Yunivesithi ya Wits vhe vha ita muaro we wa tshimbila zwavhuḓi wa u tumula tshivhindi tsha mme a re na HIV vha tshi dzhenisa kha ṅwana wawe a si na HIV. Thimu ya madokotela hu katelwa na Phurofesa Vho Jean Botha, Vho Dokotela Francesca Conradie, Vho Dokotela Harriet Etheredge, Vho Dokotela June Fabian na Phurofesa  Vho Caroline Tiemessen.

1.3. Khabinethe i fhululedza vhathu vha  Equatorial Guinea kha vhuṱambo ha u pembelela miṅwaha ya 50 ya vhuḓilangi. Afrika Tshipembe ḽo ḓiphiṋa nga vhushaka ha vhudipulomati na Riphabuḽiki ya Equatorial Guinea u bva nga ḽa 5 Shundunthule 1993.

2. Ndiliso 

2.1. Khabinethe i swikisa ndiliso dzayo kha muṱa, khonani na vhashumisani vha Minista wa zwa Mupo vho ri siaho Vho  Boma Edna Molewa. Minista Vho Molewa vho ḓikhethekanya kha vhuimo vhunzhi na mishumo, u bva kha u shela mulenzhe havho kha mbofholowo yashu u ya kha u lwela ndinganyo ya vhafumakadzi tshitshavhani tsha hashu. Vho dovha vha vha mukundi wa ḽifhasi na lushaka wa vhungoho kha zwa mupo ha pulanethe yo khwaṱhaho ine ya nga kovhelwa na u takadza vhathu vhoṱhe. 

2.2. Khabinethe i swikisa ndiliso dzayo kha muvhuso na vhathu vha Indonesia. Muvhuso wo no ḓiṋekedzela u tikedza, hune zwa ṱoḓea, nahone Khabinethe i khoḓa vhashumi vha thusedzo vha Afrika Tshipembe vhe vho dzhenelaho kha ndingedzo ya thusedzo kha Tshiṱangadzime tsha Sulawesi ngei Indonesia, tshe tsha welwa nga mudzinginyo wa ḽifhasi na  tsunami.

2.3. Khabinethe i swikisa ndiliso kha muṱa na vhashumisani na Vho Rowena Baird vhe vha lovha vhege yeneyi. Vho Baird vho vha vhe ramafhungo a wa muhashi kha radio a ḓivheaho vhukuma.

E. U Tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo itwa ho thoma ha khwaṱhisedzwa ndalukanyo dza vho tholwaho na u sedzwa arali vha si na milandu :

• Khomishini ya Ndaulo ya Mbambadzo ya Dzitshaka:
• Vho Dokotela F Ismail (Mudzulatshidulo);
• Vho B Mokgatle;
• Vho T van Meelis;
• Vho ED Vlok;
• Vho P Mbiko;
• Vho JC de Beer;
• Vho VNN Ncwaiba;
• Vho W Sihlobo; and
• Vho AV Hlatshwayo.

Mbudziso: Ms Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe vho tou Farelaho 
Luṱingo: 083 501 0139