A. Mafhungo a Zwino kha Shango

1. Maswa nga ha Dwadze ḽa Khoronavairasi (COVID-19)

1.1. Khabinethe yo fhululedza vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe vhe vha nanga u haelwa khathihi na u tevhedza milayo yoṱhe ya nga ha dwadze ḽa COVID-19 nga nḓila ye zwa fhedza zwi tshi khou ita uri shango ḽi kone u fhelisa zwa u engedzea ha tshivhalo tsha zwiwo zwiswa zwa u kavhiwa nga tshifhinga tsha luṱa lwa vhuṱanu lwa dwadze iḽi.

1.2. Naho zwo ralo, a ri tei u ḓikanganyisa sa izwi dwadze ḽa COVID-19 ḽi tshi kha ḓi tou vha hone tshoṱhe henefha vhukati hashu. Naho hu na uri shango ḽi kha ḓi tou bva u fhelisa zwa u ambara maski nga khombekhombe musi muthu e fhethu ha nnyi na nnyi, vhathu vhane vha vha na maṅwe malawadze a nga thungo hu tshi katelwa na avho vhane vha khou lwala, vha khou ṱuṱuwedzwa uri vha bvele phanḓa na u ambara maski yavho. Ri tea u dovha hafhu ra bvela phanḓa na u ṱamba kana u sanithaiza zwanḓa zwashu, u sia tshikhala tsho teaho vhukati hashu na vhaṅwe vhathu khathihi na u vhona uri fhethu hune ra vha hone hu khou dzhena muya nga nḓila yo teaho.

1.3. Muhaelo u kha ḓi vha wone philelo yo khwaṱhisedzwaho nga vhorasaintsi ya dwadze ḽa COVID-19 nahone Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe vhane a vha athu haelwa uri vha ye vha haelwe hu si na tshilengo khathihi na uri vhathu vho haelwaho vha tea u wana dziṅwe khaelo dzavho dza u khwaṱhisedza henefho kha vhupo ha muhaelo vhu re tsinisa navho nga mahala. 

2. Maruḓa a ṱhoho

2.1. Khabinethe yo ṋetshedzwa zwidodombedzwa zwiswa nga ha zwine zwa khou bvelela kha u phanḓalala ha vhulwadze ha Maruḓa a ṱhoho fhano shangoni nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha zwenezwino ha tshiwo tsha vhuvhili tsha vhulwadze uvhu fhano shangoni. Vhathu vho kavhiwaho nga vhulwadze uvhu vha khou khethelwa thungo na vhaṅwe vhathu henefho mahayani avho nahone hu khou dovha hafhu ha ṱoḓuluswa na avho vhe vha vha na vhukwamani navho u itela u wanulusa vhaṅwe vhane na vhone vha nga vha vho swika he vha pfukelwa nga vhulwadze uvhu. 

2.2. Vha Muhasho wa Mutakalo na vha Tshiimiswa tsha Malwadze a Phirela tsha Lushaka vha khou vha na tshumisano na vha Dzangano ḽa Mutakalo ḽa Ḽifhasi u itela u ita ṱhoḓisiso nga ha khombo ya u pfukiselwa ha vhulwadze uvhu fhano hayani hu tshi tevhedzwa Milayo ya zwa Mutakalo ya Dzitshaka.

2.3. Vairasi ya maruḓa a ṱhoho a i tou phaḓalala nga u tou ralo nahone kanzhi i pfukela nga murahu ha musi ho vha na vhukwamani ha tsinisa vhukati ha vhathu vhavhili u fana na u mamana, u kuvhatedzana kana u farafara zwipiḓa zwa muvhili zwine zwa vha na dzintho dza vhulwadze ha maruḓa a ṱhoho. Vhathu vhane vha si vhe na tsumbadwadze dza vhulwadze ha maruḓa a ṱhoho vha nga si swike hune vha nga phaḓaladza vairasi yeneyo kha vhaṅwe vhathu. 

2.4. Khabinethe yo eletshedza vhathu vhane vha vha na tsumbadwadze dzi fanaho na mutetemelo, tsumbo dzi fanaho na mukhushwane nga u angaredza dzine dza tevhelwa nga munyavhili une wa fana na mapone uri vha ḓivhonadze kha tshiimiswa tsha ndondolamutakalo tshi re tsinisa na ha havho u itela uri vha kone u ṱolwa khathihi na u ilafhwa.  

3. Tshiwo tsha makhaulambilu tshe tsha bvelela thaveni ya fhaḽa East London 

3.1. Tshiwo tsha makhaulambilu a shushaho vhukuma tshe tsha bvelela Thaveni ya Enyobeni ine ya vha fhaḽa ḓoroboni ya East London vunḓuni ḽa Kapa Vhubvaḓuvha nga Swondaha, ya ḽa 26 Fulwi 2022 he khatsho ha lovha vhaswa vha swikaho 21, tsho shusha shango ḽoṱhe. Zwi a konḓa vhukuma u lingedza u humbula nga ha vhuṱungu vhune vha miṱa ye ya ṱutshelwa nga vhana nga nḓila yeneyi ya makhaulambilu ngaurali vha khou vhu pfa. 

3.2. Khabinethe yo livhisa maipfi ayo a ndiliso kha vha miṱa ye ya ṱutshelwa nga vhafunwa vhayo ya dovha hafhu ya livhuwa vhathu vhoṱhe kha thikhedzo yavho ya zwa vhuthu ye vha i ṋetshedza kha miṱa iyi ine ya khou lila nga tshifhinga tshenetshi tshi konḓaho ngaurali.

3.3. A zwi pfasesei zwavhuḓi uri ndi ngani fhethu afho ho vha ho tendelwa na vhana vhaṱuku vhukuma vhane vha vha na miṅwaha ya 13 uri vha dzhene vha nwe mahalwa. Ri khou ita khuwelelo kha zwitshavha zwoṱhe ya uri zwi shele mulenzhe kha u ṱhogomela vhana vhashu uri vha dzule vho tsireledzea misi yoṱhe.

3.4. Vhana vha miṅwaha i re fhasi ha 18 a vho ngo tendelwa u dzhena ngomu dzithaveni, zwipotoni, phabuni na mavhengeleni a u rengisa mahalwa. Vharengisi vha mahalwa vhane vha ḓo wanala vha tshi khou pfuka muṅwe wa iyo milayo vha tea u farelwa mulandu wa vhugevhenga nahone ha dovha ha dzhiwa na ṱhanziela dzavho dza u rengisa.

4. Mvelelo dza Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha Tshigwada tsha Mashango a Sumbe (G7)

4.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho shela mulenzhe kha Muṱangano wa Vharangaphanḓa vha Tshigwada tsha Mashango a Sumbe (G7) we wa farelwa fhaḽa ḓoroboni ya Bavaria, kha ḽa Germany nga Musumbuluwo, wa ḽa 27 Fulwi 2022.  Phresidennde – vhe vha shela mulenzhe kha madzulo a u shuma he khaho ha vha hu tshi khou ambiwa nga mafhungo a kwamaho kilima, fulufulu, mutakalo, vhubveledzi ha zwiḽiwa ḽifhasini ḽoṱhe nga u angaredza khathihi na mafhungo a zwa ndinganyiso ya mbeu, vho vha vho rambiwa nga murangaphanḓa wa shango ḽe vhuṱambo uvhu ha vha ho farelwa khaḽo, Mutshantseḽara Vho Olaf Scholz.

4.2. Muṱangano uyu wa G7 ndi foramu ya zwa polotiki ya vhukati ha mashango a ngaho Canada, France, Germany, Italy, Japan, United Kingdom na ḽa United States.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. Khoudu ya Mvetamveto ya Sekhithara ya zwa Mulayo (Draft LSC)

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Khoudu ya Mvetamveto ya Sekhithara ya zwa Mulayo (Draft LSC) hu tshi itelwa uri hu kone u vha na vhupfiwa ha tshitshavha. Zwipikwa zwa idzi khoudu ndi u ṱuṱuwedza tshanduko ya sekhithara ya zwa mulayo u itela u swikela zwa u imelelwa ha vhathu vhoṱhe u ya nga mirafho ya vhathu vha ḽino shango. Khoudu iyi i ḓo dovha hafhu ya ita uri hu vhe na mveledziso ya tshiimiswa tshine tsha ḓo bveledza vhaṋetshedzi vha tshumelo dza zwa mulayo vho pfumbudzwaho nga nḓila yavhuḓi nahone vha re na vhukoni.

1.2. Zwa u bveledzwa ha Mvetamveto ya Khoudu ya Sekhithara ya zwa Mulayo (Draft LSC) zwo vha zwo rangwa phanḓa nga vha Khoro ya Maitele a zwa Mulayo, ine ya vha tshiimiswa tsha zwa mulayo tshe tsha vhumbwa hu tshi tevhedzwa Khethekanyo 4 ya Mulayo wa Maitele a zwa Mulayo, wa 2014 (Mulayo 28 wa 2014) ya dovha ya ṱuṱuwedzwa nga Mulayo wa u Maanḓafhadzwa ha Vharema ho Angalalaho kha zwa Ikonimi (B-BBEE), wa 2013 (Mulayo 46 wa 2013).

1.3. Mulayo wa B-BBEE wa 2013 u na mbetshelwa ya uri Minisṱa vha Muhasho wa Mbambadzo, Nḓowetshumo na Muṱaṱisano vha kone u ṋetshedza khoudu dza maitele avhuḓi dza nga ha u maanḓafhadzwa ha vharema kha zwa ikonomi kha sekhithara dzo teaho. Miraḓo ya buḓo ḽa zwa mulayo u swika zwino a vha athu vha na khoudu ya sekhithara ine ya vha yone ine ya vha eletshedza kha zwa u tandulula thaidzo dza u sa eḓana na tshayandingano kha buḓo ḽa zwa mulayo.

1.4. Heyi Mvetamveto ya Khoudu ya Sekhithara ya zwa Mulayo (Draft LSC) i ḓo anḓadzwa kha Gurannḓa ya Muvhuso lwa maḓuvha a 60 u itela uri hu kone u vha na vhupfiwa ha nnyi na nnyi. 

2. Muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa ya mashumele a ṅwaha nga ṅwaha 

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo wa nga ha mvelaphanḓa ya ṅwaha nga ṅwaha ya tshifhinga tsha vhukati ha ṅwedzi wa Tshimedzi 2021 u swika Shundunthule 2022. Mivhigo iyi i vhumba tshipiḓa tsha Muhanga wa Puḽane dza Tshifhinga tsha Vhukati ha Ṅwaha (MTSF) wa u bva nga ṅwaha wa 2019 u swika nga ṅwaha wa 2024. MTSF dza tshifhinga tsha u bva nga ṅwaha wa 2019 u swika nga ṅwaha wa 2024 ndi dzone puḽane dza u shuma khathihi na muhanga wa vhulavhelesi hu tshi itelwa u swikela Puḽane ya mveledziso ya Lushaka: Zwipikwa zwa Bono ḽa 2030 zwa ndangulo ya muvhuso wa vhurathi.

2.2. Mivhigo yo lavhelesa nga maanḓa kha zwipikwa zwa sumbe zwa muvhuso, zwine zwa vha (1) Tshanduko ya Ikonomi na u sikwa ha mishumo; (2) Pfunzo, zwikili na mutakalo; (3) U khwaṱhisa muholo wa zwa matshilisano nga u shumisa tshumelo dza fhasisa dzine dza vha dza maimo a nṱha nahone dzi fulufhedzeaho; (4) U ṱanganywa ha fhethu, vhudzulo ha vhathu na muvhuso wapo; (5) Vhuthihi ha vhadzulapo na zwitshavha zwo tsireledzeaho; (6) shango ḽine ḽa vha na vhukoni, maitele a mikhwa yavhuḓi na mvelaphanḓa; khathihi na (7) Afrika ḽa khwinesa hu tshi katelwa na ḽifhasi ḽoṱhe khathihi na u dzhenelela ho teaho ha ndangulo ya muvhuso ya vhurathi. 

2.3. Khabinethe yo dovha ya ṱanganedza mvelaphanḓa ye ya swikelwa kha zwipikwa zwo tiwaho zwa tshifhinga tshine tsha vha nga fhasi ha tsenguluso. Khabinethe yo dovha hafhu ya dzhiela nṱha na afho hune ha kha ḓi vha na ṱhoḓea ya u dzhenelela hu tshi itelwa u tandulula thaidzo ya tshilengo tshe tsha vha hone nga mulandu wa u ṱaha ha dwadze ḽa COVID-19. 

2.4. Dziminisṱa vha ḓo fara miṱangano na vhoramafhungo kha vhege dzi si gathi dzi ḓaho u itela u bvisela khagala mivhigo yavho nga u fhambana hayo khathihi na u ṋetshedza zwidodombedzwa zwi elanaho na afho hune ha vha hu tshi khou tea u khwaṱhiswa mashumele.   

C. Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1. Muṱangano wa Vhoranḓowetshumo khathihi na Vhavhambadzelannḓa vha Vharema (BIEC)

1.1. BIEC ya u tou thoma i ḓo farelwa fhaḽa Sentharani ya Miṱangano ya Dzitshaka ine ya vha fhaḽa Sandton, ḓoroboni ya Johannesburg nga Ḽavhuraru, ḽa 20 Fulwana 2022. 

1.2. Hoyu ndi muṱangano une wa khou vha hone nga murahu ha u rwelwa ṱari mathomoni a uno ṅwaha ha Netiweke ya Zwivhambadzwaseli zwa Vhoranḓowetshumo vha Vharema nga muvhuso, ine ya tikedza vhoranḓowetshumo vha vharema uri vha kone u dzhenelela kha maraga miswa khathihi na u swikela masheleni a zwivhambadzwaseli hu tshi katelwa na fhethu ha mimaraga. 

D. Milaedza

1. U fhululedza

Khabinethe i khou rumela maipfi ayo a u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- thimu ya Springboks, kha gundo ḽavho ḽi nyanyulaho vhukuma ḽe ḽa ḓa nga murahu ha musi ho tou sala tshifhinga tshiṱukuṱuku uri mutambo u swike magumoni musi vha tshi khou tamba na thimu ya Wales kha mutambo wavho wa u thoma wa mitambo miraru yo dzudzanyelwaho u ḓo tambelwa fhaḽa Tshiṱediamu tsha Loftus Versveld kha ḽa Pretoria nga Mugivhela, wa ḽa 2 Fulwana 2022. 

- thimu ya bola ya milenzhe ya vhafumakadzi, ine ya ḓivhiwa sa Banyana Banyana, kha gundo ḽavho ḽe vha kunda thimu ya shango ḽa Nigeria nga zwikoro zwivhili (2) kha tshithihi (1) nga tshifhinga tsha mutambo wavho wa u thoma wa Tshipuga tsha Dzitshaka dza Afrika tsha Mutambo wa Bola ya Milenzhe ya Vhafumakadzi, we wa farelwa kha shango ḽa Morocco, nga Musumbuluwo, wa ḽa 4 Fulwana 2022.
 

E. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha musi ho rangwa u ṱolwa na u khwaṱhisedzwa ha ndalukano khathihi na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1. Dokotela Vho Nyameko Barney Pityana sa Mudzulatshidulo wa Khomishini ya Ḽothari ya Lushaka. 
2. Muambeli Vho Rory Voller sa Mukhomishinari wa Khomishini ya zwa Dzikhamphani na Ndaka dza Vhubveledzi. 

Hu vhudziswa:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe 
Luṱingothendeleki: 083 501 0139