A.  Mafhungo a zwino kha shango

1.  Mundende wa Phalalo ya Tshitshavha (SRD) kha Tsikeledzo ya Vhulwadze ha Tshitzhili tsha corona (COVID-19) 

1.1  Khabinethe i a ḓivha nga ha vhuleme he ha vhangwa nga dwadze ḽa COVID-19 na khakhathi dza tshitshavha dza zwenezwino kha zwiṅwe zwipiḓa zwa vunḓu ḽa KwaZulu-Natal na ḽa Gauteng. Kha fhungo iḽi, yo humbudza Maafrika Tshipembe uri khumbelo dza Mundende  wa COVID-19 SRD wa shango u tikedzaho vhathu vha si na mbuelo dzo vula nga Ḽavhuṱanu, ḽa 6 Ṱhangule 2021. 

1.2  Vha Zhendedzi ḽa Vhutsireledzi ha Matshilisano ḽa Afrika Tshipembe (SASSA) vho vula nḓila ntswa dzine khumbelo dza nga rumelwa nga khadzo, dzi nga rumelwa nga kha app ya govchat.app na nga kha nḓila ya u rumelana milaedza ya Facebook Messenger, zwiṅwe hafhu na nga kha webusaithi yaḽo ya: https://srd.sassa.gov.za kana nga kha WhatsApp kha 082 046 8553.

1.3  Vhathu vha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 60 vhane vha si vhe na thikhedzo ya zwa masheleni iṅwe na iṅwe vha fanela u ṅwalisa. Mundende wa R350 nga ṅwedzi ndi thikhedzo ya vhuṱhogwa kha miṱa ine ya nga vha yo hanganea nga vhusiwana na vhushayamushumo.

2.  Muḓagasi 

2.1  Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha milayo ine ya engedza tshikalo tsha muḓagasi tshine tsha tea u bveledzwa tsho randelwaho kha mveledziso ṱhukhu dza muḓagasi u bva kha megawatt (MW) nthihi ine ya vha hone u ya kha 100 MW. Nga ṅwedzi wa Fulwi 2021, Muphuresidennde Vho Cyril Ramaphosa vho ḓivhadza khwiṋiso ya Nzudzanyo ya 2 ya Mulayo wa Ndaela ya Muḓagasi wa 2006 (Mulayo 4 wa 2006) u itela u engedza tshikalo tsha muḓagasi une wa tea u bveledzwa  tsho randelwaho nga tshiimiswa tsha Ndangulo ya Muḓagasi tsha Lushaka tsha Afrika Tshipembe u itela thandela dza mveledziso ṱhukhu ya muḓagasi uri dzi tendele mveledziso nnzhi ya muḓagasi ya phuraivethe.

2.2  Dzikhamphani kha sekhithara dzi shumaho nga muḓagasi zwazwino dzi ḓo kona u bveledza muḓagasi wadzo dzone dziṋe hu si na ṱhoḓea ya ḽiṅwalo ḽa thendelo (ḽaisentsi). Vhukoni ha mveledziso ya muḓagasi vhuswa vhu ḓo engedza tsireledzo ya muḓagasi nga u fhungudza u ḓitika tshoṱhe nga giridi ya muḓagasi na u vulela vhubindudzi vhuhulwane ha sekhithara ya phuraivethe. 

3.  Masheleni o dzudzanyelwaho U tikedza Mvusuludzo ya Ikonomi

3.1  Khabinethe yo ita khuwelelo kha mabindu oṱhe o teaho e a kwamea nga khakhathi dza zwenezwino kha ḽa KwaZulu-Natal na ḽa Gauteng uri a ite khumbelo ya thikhedzo ya khadzimiso ya masheleni ane a humela murahu hu si na nyingapfuma, nga fhasi ha tshikwama tsha Masheleni o dzudzanyelwaho U tikedza Mvusuludzo ya Ikonomi a linganaho R3.75 biḽioni e a ṋetshedzwa nga muvhuso.   

3.2  Muhasho wa zwa Mbambadzo, Nḓowetshumo na Vhuṱaṱisani (dtic) khathihi na zwiimiswa zwawo zwa mveledziso ya masheleni – Dzangano ḽa Mveledziso ya zwa Nḓowetshumo na Tshikwama tsha u Maanḓafhadza tsha Lushaka, zwo dzudzanya masheleni a u tikedza mvusuludzo ya mabindu o fhambanaho. Hezwi zwi katela u fhaṱululwa ha themamveledziso, zwishumiswa, ndaka nga ngomu ha zwifhaṱo, tshiṱoko na masheleni ane a khou shumiswa zwino. Tshikwama itshi tshi ḓo thusa u fhelisa khaedu dza zwa matshilisano a ikonomi dzo livhanwaho nadzo nga mabindu e a kwamea nga khakhathi. 

3.3  Khabinethe yo dovha ya ṱanganedza na u ombedzela nḓivhadzo nga Vho JP Morgan ya u ṋetshedza thikhedzo ya zwa masheleni na i si ya zwa masheleni kha nzudzanyo ya R340 miḽioni nga kha Mbekanyamushumo ya Vhubindudzi ya Khaṱhulokwayo ya Abadali (EEIP). Mbekanyamushumo i katela Tshikwama tsha Abadali – Tshikwama tsha Nyaluwo ya Mabindu a Vharema na Mundende wa Abadali (zwine zwa vha R40 miḽioni).   

3.4  Maitele aya a vhurangeli a ḓo tikedza nyaluwo ya ikonomi i katelaho na tsiko ya mishumo kha mabindu maṱuku na a vhukati, nga maanḓesa kha sekhitara dza vhubveledzi na ikonomi ya zwibveledzwa na zwiko zwa mupo. 

4.  U shandukiswa ha dzina

4.1 Khabinethe yo ṱanganedza u shandukiswa ha dzina ḽa Brandfort ngei kha ḽa Free State ḽa vha Winnie Mandela, hu tshi khou huliswa Mulwelambofholowo a ḓivheaho vhukuma we a shakuliswa  ḓoroboni iyo nga tshifhinga tsha vhudzivha ha muvhuso wa tshiṱalula. 

5.  Tshihumbudzo tsha Marikana  

5.1.  Khabinethe yo ṱanganela na shango ḽoṱhe kha u humbula tshiwo tshe tsha itea ngei Marikana vunḓuni ḽa Devhula Vhukovhela nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2012, na u dovha hafhu ya vhona vhuṱungu vhune ha khou pfiwa nga vhashumi, miṱa yavho na shango nga u angaredza. Sa shango ri khou khwaṱhisedza uri tshiwo tshi fanaho na itsho a tshi tsha ḓo dovha hafhu tsha itea. 

5.2  Mvelaphanḓa khulwane yo itwa nga vha Tshumelo ya Mapholisa ya Afrika Tshipembe (SAPS) ine ya vha ya u thoma u shumisa themendelo dza Khomishini ya Farlam ya Ṱhoḓisiso. Hune dziṅwe dzadzo dzi ḓo thoma u shumiswa lwo fhelelaho zwenezwo musi milayo i elanaho na zwenezwo ya SAPS yo no khwiṋiswa Phalamenndeni. 

5.3  Mushumo wa u khwiṋisa matshilo a vhashumi vha migodini u khou bvela phanḓa. U fhaṱwa ha madzulo a vhathu khathihi na u vhuedzedzwa nḓilani ha nḓowetshumo vhuponi uho zwi khou bvela phanḓa, nga tshumisano na sekhithara ya phuraivethe. 

5.4  Khabinethe yo dovha hafhu ya takadzwa nga mvelaphanḓa yavhuḓi ye ya itwa kha zwa u ṋetshedzwa ha ndiliso kha vhapondwa vha tshiwo khathihi na vha miṱa yavho. Ofisi ya Ramilayo wa Muvhuso a imelaho tshitshavha yo no tshimbidza vhunzhi ha mbilo, he mbadelo ya u fhedzisela ya vha nga ṅwedzi wa Fulwi 2021. Mbilo dzine a dzi athu badelwa dzo lindela ṋetshedzo ya maṅwalo oṱhe o teaho u ṋetshedzwa.  

5.5  Khabinethe i khou ṱuṱuwedza tshigwada tsha vhaimeleli vha vhapondwa uri tshi shume nga u ṱavhanya uri vha khunyeledze mbilo dzo salaho. Ofisi ya Ramilayo wa Muvhuso ndi tshiimiswa tsha vhukati tshine tsha khou fhedzisa mbilo idzi.  

6.  Muṱangano wa Tshitshavha tsha Mveledziso ya Tshipembe ha Afrika (SADC) 

6.1  Muphuresidennde Vho Ramaphosa vho rangaphanḓa u dzhenela ha Afrika Tshipembe kha Muṱangano Zwawo wa vhu41 wa Vhahulwane vha Muvhuso na Muvhuso we wa farwa nga ḽa 17 na ḽa 18 Ṱhangule 2021 ngei Lilongwe, kha ḽa Malawi nga fhasi ha thero ine ya ri: “U khwaṱhisedza vhukoni vhu vhuedzaho  nga tshifhinga tsha Dwadze ḽa COVID-19 u itela Tshandukiso ya Ikonomi na ya Nḓowetshumo i katelaho na i Bvelaho phanḓa".

6.2  Muṱangano wo sedzulusa mvelaphanḓa yoṱhe ye ya itwa kha u ṱuṱuwedza na u engedza u fulufhedzea ha dzingu zwi tshi ya na nga Pulane ya Dzingu i Sumbedzaho Ḽiano ḽa Mveledziso ya SADC ḽa 2020-2030.

6.3  Khabinethe yo khwaṱhisedza vhuḓiimiseli ha Afrika Tshipembe kha ṱhanganyo ya dzingu na mveledziso ya nḓowetshumo, nga maanḓesa u tikedza mvusuludzo ya SADC u bva kha dwadze ḽa COVID-19. Nga tshumisano, dzingu ḽa tshipembe ha Afrika ḽi ḓo vhuya nga maanḓa mahulu musi ri tshi khou kuvhunganya sekhithara dzashu dza nḓowetshumo u itela u fhaṱa nga huswa ikonomi dzashu.

B.  Tsheo dza khabinethe 

1.  Khoro ya Ndaela ya Tshitshili tsha Corona Lushaka ya (NCCC)

1.1  Khabinethe yo ṱanganedza muvhigo u bva kha vha NCCC u sumbedzaho zwa uri khaelo dzi fhiraho miḽioni dza ṱahe dzo no shumiswa fhano Afrika Tshipembe u swika zwino, vhathu vha fhiraho miḽioni dza sumbe vho no haelwa lwa u thoma ngeno vha miḽioni nṋa vho no haelwa lwo fhelelaho. 

1.2  Khabinethe yo ṱanganedza pulane ya ṋetshedzo ya khaelo uri i engedz mushumo wa u ṋetshedza khaelo, nga maanḓesa kha mavunḓu e a sumbedza u fhungudzea ha u ṋetshedzwa ha khaelo. Sa tshipiḓa tsha u engedza mbekanyamushumo ya ṋetshedzo ya khaelo, Khabinethe yo tendela muhaelo wa vhathu vha miṅwaha ya vhukati ha 18 na 35 uri vha thome u haelwa u thoma nga ḽa 20 Ṱhangule 2021. 

1.3  Vhuṱanzi ha zwa saintsi vhu khwaṱhisedza zwa uri vhathu vho haelwaho vha vha vhe na tshikhala tsha khwiṋe tsha u ponya COVID-19 u fhira vha songo haelwaho. Ngauralo, roṱhe ri fanela u thudzela kule mafhungo a si na vhuṱanzi na tshimbevha tshi xedzaho vhathu nga ha khaelo ra nanga vhutshilo nga u haelwa. 

1.4   Khabinethe yo dovha ya tendela u dzudza shango nga fhasi ha Milayo yo Khwiṋiswaho ya Ḽeveḽe ya vhuraru ya Tsivhudzo ya muvalelo wa lushaka, u ya nga ngeletshedzo dza Komiti ya Vhueletshedzi ha Minisṱa. Khabinethe i khou ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe vha songo haelwaho Afrika Tshipembe uri vha haelwe ngauri khaelo dzi ri tsireledza kha vhulwadze ha COVID-19 ho kalulaho dza dovha hafhu dza vhulunga matshilo. 

1.5  U haelwa zwo leluwa; kha vha dalele fhethu ha muhaelo ha tsinisa navho vho fara basa yavho u itela u ṅwaliswa khathihi na u haelwa. Vha nga kona u wana fhethu ha muhaelo hune ha vha tsinisa navho kha fhethu ha muhaelo hu linganaho 3 000 u mona na shango kha: www.sacoronavirus.co.za/active-vaccination-sites(link is external).

C.  Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.    Ṱano ḽa Ḽifhasi ḽa 2020

1.1  Afrika Tshipembe ḽi ḓo dzhenela Ṱano ḽa Ḽifhasi ḽa 2020 ḽi khou ḓaho. Khabinethe yo tendela u dzhenela uho nga ṅwedzi wa Nyendavhusiku 2019. Vhuṱambo ho pfukiselwa phanḓa nga mulandu wa vhulwadze ha COVID-19. Vhu ḓo itwa nga nḓila ya vidio na maṱano a itelwaho hanengei kha ḽa Dubai, United Arab Emirates u bva nga ḽa 1 Tshimedzi u swika nga ḽa 31 Ṱhafamuhwe 2022.  

1.2  Vhuṱambo ha tshaka nnzhi, vhune ha farwa kha miṅwaha miṱanu miṅwe na miṅwe mashangoni o fhambanaho, vhu ṋetshedza maraga muhulu nahone u kungaho wa u sumbedza thundu na tshumelo zwa Afrika Tshipembe vhathu vha ḽifhasi. Vhege i ḓaho Dtic i ḓo fara munyeṱulo wo fhelelaho nga kha nyanḓadzamafhungo u itela u sumbedza vhushelamulenzhe ha Afrika Tshipembe kha Ṱano ḽa Ḽifhasi ḽa 2020.

D.  Milaedza

1.  U fhululedza

Khabinethe i khou rumela milaedza ya u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- Vhadzimi vha mililo khathihi  na vhalanguli vhavho vha 109 vhe vha rumelwa nga Muhasho wa zwa Maḓaka, Vhureakhovhe na Mupo une wa khou shuma kha Mbekanyamushumo ya zwa Mulilo uri vha thuse kha ndingedzo dza u lwa na u dzima mililo vunḓuni ḽa Manitoba ngei Canada.

- Mufumakadzi Vho Tatjana Schoenmaker, kha u thuba mendele wa siḽivhele khathihi na wa musuku kha muṱaṱisano na Mufumakadzi Vho Bianca Buitendag kha u thuba mendele wa siḽivhere kha muṱaṱisano wa u tala nṱha ha magabelo (surfing) nga u shumisa bodo ya u tala ngayo, kha mitambo ya Olympic games ye ya farelwa ngei kha ḽa Tokyo, Japan. Vho takulela fulaha ya Afrika Tshipembe nṱha.

- Vho Brad Binder, mutshaeli wa baisigira, kha u takulela fulaha ya Afrika Tshipembe nṱha nga u wina muṱaṱisano wa MotoGP Austrian Grand Prix wa 2021.
 

2.    Ndiliso 

Khabinethe yo livhisa maipfi a ndiliso kha vha muṱa na khonani dza: 

- Vho Dan Sechaba Montsitsi (67), muṅwe wa vharangaphanḓa vha migwalabo ya Soweto ya ḽa 16 Fulwi 1976, vhe vha lwela mbofholowo na demokirasi vha sa neti, vha dovha hafhu vha shuma sa Muraḓo wa Phalamennde.

- Vho Dokotela Johan van Zyl (63), Mudzulatshidulo Muhulwane wa khamphani ya Zwiendedzi zwa Toyota ya Afrika Tshipembe (Toyota South Africa Motors), vha humbulwa nga vhurangaphanḓa havho na u bvelela ha khamphani ya Zwiendedzi zwa Toyoya ya Yuropa (Toyota Motor Europe). 

Mbudziso:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe  
Luṱingo: 083 501 0139