A. Mafhungo a Zwino kha Shango

1. Nndwa vhukati ha shango ḽa Russia na ḽa Ukraine  

1.1. Khabinethe i kha ḓi vha yo kwamea vhukuma nga mulandu wa nndwa ine ya khou bvela phanḓa vhukati ha shango ḽa Russia na ḽa Ukraine.  Tshinyalelo ye ya vhangwa nga nndwa iyi kha zwa matshilisano na ikonomi ndi khulwane vhukuma nahone masiandaitwa a hone a ḓo kwama ḽifhasi ḽoṱhe nga u angaredza.  

1.2. Khabinethe i khou ita khuwelelo ya uri hu vhe na thandululo nga nḓila ya nyambedzano dza zwa vhudipuḽomati nahone i khou ṱuṱuwedza masia oṱhe uri a ṱhonifhe na u tsireledza pfanelo dza vhuthu khathihi na u dzhia vhuḓifhinduleli vhune a vha naho u ya nga mulayo wa dzitshaka khathihi na mulayo wa zwa vhuthu wa dzitshaka.   

1.3. Muvhuso u khou bvela phanḓa na u thusa vhadzulapo vha Afrika Tshipembe uri vha ṱutshele shango ḽa Ukraine nahone vhunzhi havho vho no vhuya fhano hayani u swika zwino.  Ro dovha hafhu ra sumbedza u kwamea hashu nga kufarelwe kune kwa si vhe kwavhuḓi kwa vhathu vha bvaho fhano Afrika vhane vha khou lingedza u pfukekanya mikaṋo ya dzitshaka nga tshifhinga tshenetshi. 

1.4.  Ri khou tenda uri mashango ane a kha ḓi bvela phanḓa na one a tea u vha na vhupfiwa ho teaho khathihi na ṱhuṱhuwedzo kha zwiimiswa zwa mavhusele a ḽifhasi. Ngauralo, Afrika Tshipembe ḽi khou tikedza zwa sisṱeme ya dzitshaka i eḓanaho khathihi na u khwinifhadzwa ha zwiimiswa zwo vhumbwaho nga mashango manzhi hu tshi itelwa u tikedza zwa u vha na ndinganyelo khulwane.    

2. Muṱangano wa zwa Vhubindudzi wa Afrika Tshipembe (SAIC)

2.1. Afrika Tshipembe ḽi ḓo fara Muṱangano wa zwa Vhubindudzi wa Afrika Tshipembe (SAIC) wa vhuṋa nga ḽa 24 Ṱhafamuhwe 2022 fhaḽa Sandton Convention Centre hune ha wanala fhaḽa ḓoroboni ya Johannesburg. Uyu muṱangano ndi tshipiḓa tsha fulo ḽa muvhuso ḽa u kuvhanganya masheleni a linganaho R1.2 thriḽioni kha tshifhinga tshi linganaho miṅwaha miṱanu nahone u kunga vhurumelwa vhu bvaho fhano Afrika Tshipembe na ḽifhasi ḽoṱhe nga u angaredza uri hu ambiwe nga ha zwikhala zwa vhubindudzi.    

2.2. U bva tshe ha farwa muṱangano wa zwa vhubindudzi wa u tou thoma nga ṅwaha wa 2018, Afrika Tshipembe ḽo no kona u kunga pfulufhedziso dza zwa vhubindudzi ha masheleni a linganaho R774 biḽioni u mona na sekhithara dzo fhambanaho dza zwa ikonomi. Hovhu vhubindudzi vhuswa vhu ḓo ri thusa kha u alusa ikonomi, u sika mishumo ine ya ṱoḓea vhukuma khathihi na u khwinifhadza matshilo a vhathu vhashu.

3. Maswa nga ha Dwadze ḽa Khorovairasi (COVID-19) 

3.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha ndingedzo dza shango dza u lwa na dwadze ḽa COVID-19, fhedzi ya dovha hafhu ya kaidza uri nndwa iyi a i athu fhela khathihi na u dovha hafhu ya ṱuṱuwedza vhathu vhoṱhe vha dzulaho fhano Afrika Tshipembe uri vha dzule vho fhaṱuwa nahone vha bvele phanḓa na u ḓitsireledza u itela u fhelisa u phaḓalala ha vairaisi iyi i ofhisaho ngaurali.  

3.2.  Khabinethe i khou fushea nga fhungo ḽa uri phimamushonga dza khaelo dza COVID-19 dzi linganaho 32 miḽioni dzo no ṋetshedzwa u swika zwino nahone vhadzulapo vhashu vha vhaaluwa vha linganaho 42% vho no haelwa nga nḓila yo fhelelaho u swika zwino.    

3.3.  Fhedziha, vhathu vhane a vha athu haelwa u swika zwino, a vha ngo tsireledzea kha dwadze ḽa COVID-19 nahone vha khombo siani ḽa mutakalo kha vhone vhaṋe khathihi na kha avho vhane vha wanala vhe tsini navho. Muhaelo u kha ḓi vha yone nḓila ya khwinesa ya u lwa na dwadze ḽa COVID-19 ngauralo, Khabinethe i khou ita khuwelelo kha muthu muṅwe na muṅwe a re na miṅwaha ya fumimbili na u fhira uri a haelwe hu si na tshilengo.

3.4. Khaelo dza u khwaṱhisedza zwa zwino dzi vho ṋetshedzwa nga mahala kha vhunzhi ha vhathu nahone Khabinethe i khou ita khuwelelo kha avho vho teaho ya uri vha ye vha wane muhaelo wavho wa u khwaṱhisedza nga u ṱavhanya. Ri tea u dovha hafhu ra bvela phanḓa na u ambara maski ine ya thivha mulomo na ningo, u ṱamba kana u sanithaiza zwanḓa zwashu misi yoṱhe, u sia tshikhala tsho tsireledzeaho vhukati hashu na vhaṅwe vhathu khathihi na u vhona uri fhethu ho valeaho hu khou kona u dzhena muya wo eḓanaho nga u vula mafasiṱere.

4. Indaba ya Fulufulu ḽa Afrika 

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u khunyeledzwa nga nḓila yavhuḓi ha Indaba ya Fulufulu ḽa Afrika ye ya farwa nga vidio na musi vhathu vho tou kuvhangana fhethu huthihi fhaḽa Cape Town u bva nga ḽa 1 u swika ḽa 3 Ṱhafamuhwe 2022 nga fhasi ha thero ine ya ri: “Muṱangano Wavhuḓi wa zwa Mabindu kha Sekhithara ya zwa Fulufulu ḽa Afrika”. Guvhangano iḽi ḽo ṱanganya vhashelamulenzhe vha ndeme vha ḽifhasi na vha fhano hayani vhane vha bva kha sekhithara ya zwa fulufulu fhethu huthihi uri vha kone u haseledza nga ha uri dzhango ḽa Afrika ḽi nga shumisa hani fulufulu sa tshone tshiitisi tsha u alusa ikonomi khathihi na u khwinifhadza matshilo a vhathu vhashu. 

4.2.  Afrika Tshipembe ḽi tshe ḽo ḓiimisela u swikela zwa fulufulu ḽo vanganaho ḽine ḽa elana na zwipikwa zwaḽo zwa mveledziso khathihi na zwa tshanduko ya kilima nga thungo ḽi tshi khou ita uri hu vhe na nḓisedzo yo fhelelaho. 

5. U tholwa huswa kha mihasho ya Tshigwada tsha zwa Vhutsireledzi

5.1. Khabinethe yo ṱanganedza u tholwa ha zwenezwino ha maimo a nṱha kha tshiimiswa tsha Maanḓalanga a zwa Vhutshitshisi ha Lushaka (NPA) khathihi na kha Zhendedzi ḽa Vhutsireledzi ha Muvhuso (SSA). Phresidennde Vho Ramaphosa vho thola Muambeli Vho Andrea Johnson sa murangaphanḓa wa Khethekanyo ya zwa Ṱhoḓisiso kha NPA na Muambasada Vho Thembisile Majola sa Mulangi Muhulu (DG) muswa wa SSA.  

5.2. Phresidennde vho dovha hafhu vha thola Muambeli Vho Navilla Somaru sa Mulangi wa Vhutshutshisi ha Muvhuso (DPP) fhaḽa vunḓuni ḽa Free State; Muambeli Vho Maṱodzi Rachel Makhari-Sekhaolelo sa DPP fhaḽa vunḓuni ḽa North West na Muambeli Vho Nicolette Bell sa DPP fhaḽa kha vunḓu ḽa Westen Cape. 

5.3. U tholwa uhu hu ḓo khwaṱhisa vhukoni hashu ha mashumele kha zwa u ita ṱhoḓisiso khathihi na u sengisa zwiito zwoṱhe zwa vhugevhenga na zwa vhuaḓa.

6.  Madalo a zwa vhulavhelesi ha nḓisedzo ya tshumelo 

6.1. Khabinethe yo ṱanganedza madalo a zwa vhulavhelesi e a tshimbila zwavhuḓi nga Minisṱa vha Muhasho wa Mishumo ya Muvhuso na Themamveledziso, Vho Patricia de Lille khathihi na Minisṱa Ofisini ya Phresidennde Vho  Mondli Gungubele ngei kha Thandela ya Ṱhanganyoni ya Bada ya N2 ine ya vha fhaḽa kha Masipala wa Nelson Mandela Bay u wanalaho vunḓuni ḽa Eastern Cape nga Ḽavhuvhili, ḽa 8 Ṱhafamuhwe 2022. 

6.2. Madalo aya a vhumba tshipiḓa tsha maga a muvhuso o livhiswaho kha tsenguluso dza nga misi dza mvelaphanḓa yo no itwaho kha zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya Vhubindudzi kha zwa Themamveledziso hu tshi itelwa u vusulusa ikonomi khathihi na u sika mishumo.   

6.3. Thandela iyi ndi ine ya vha na zwikhala zwiswa zwa dzinnḓu zwine zwa lingana 12 100 khathihi na vhupo ha mavhengele ha muelo u linganaho  500 000 m², makwevho, dziofisi na zwifhaṱo zwa nḓowetshumo hu tshi katelwa na tshomedzo dzo fhelelaho dza zwitshavha na dza zwa matshilisano. 

7. Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi ḽa Dzitshaka  

7.1.  Afrika Tshipembe na ḽone ḽo dzhenela vhuṱambo ha u pembelela Ḓuvha ḽa Vhafumakadzi ḽa Dzitshaka na tshitshavha tsha ḽifhasi nga Ḽavhuvhili, ḽa 8 Ṱhafamuhwe 2022. Heḽi ndi ḓuvha ḽine ḽa ṋetshedza tshikhala tsha u sedza murahu hune ra bva hone na zwe ra zwi swikela u swika zwino kha zwa u ṱuṱuwedza ndinganyiso ya mbeu khathihi na uri ndi zwifhio zwine zwa tea u itwa u itela uri ri vhe lushaka lune lwa vha na ndinganyiso ya mbeu.    

7.2. Khabinethe yo takadzwa nga vhunzhi ha mvelaphanḓa dzine dza tea u fhululedzwa u bva tshe ha vha na muvhuso wa demokirasi. Afrika Tshipembe ḽo vha na mvelaphanḓa khulwane kha zwa u ṱuṱuwedzwa ha ndinganyiso ya vhafumakadzi kha masia a fanaho na a muvhuso, tshitshavha, zwa u ṋetshedzwa ha vhulamukanyi, mitambo na mvelele. Fhedziha, Khabinethe yo dovha hafhu ya ombedzela uri hu kha ḓi vha na zwinzhi zwine zwa kha ḓi tea u itwa u itela uri vhafumakadzi na vhone vha kone u shela mulenzhe nga nḓila yo fhelelaho nahone i linganaho kha ikonomi ya Afrika Tshipembe. 

7.3.  Khabinethe yo dovha hafhu ya ṱanganedza u tholwa ha Afrika Tshipembe sa Mudzulatshidulo wa dzulo ḽa vhufurathirathi ḽa Khomishini ya Mbumbano ya Dzitshaka ya nga ha Tshiimo tsha Vhafumakadzi ḽine ḽa ḓo farwa nga Musumbuluwo, wa ḽa 14 Ṱhafamuhwe u swika Ḽavhuṱanu, ḽa 25 Ṱhafamuhwe 2022. 

8.  Vhutsireledzi ha shango  

8.1.  Khabinethe yo dzhiela nṱha zwa u farwa ha vhathu vhe vha ḓidzhenisa kha zwiito zwa u phaḓaladza masheleni nga nḓila ine ya si vhe mulayoni nga vha Vhufaragwama ha shango ḽa Amerika. Ri khou bvela phanḓa na u shumisana na vhashumisani na riṋe vha dzitshaka kha nndwa ya u fhelisa zwa u phaḓaladzwa ha masheleni nga nḓila ine ya si vhe mulayoni.  

8.2. Zwiimiswa zwashu zwa vhutsireledzi zwi khou dzula zwo fhaṱuwa vhukuma nahone zwi dzulela u davhidzana na vha tshumelo dza zwa vhusevhi vha mashango a nnḓa, fhano ngomu ha shango ḽa Afrika Tshipembe na mashangoḓavha. Mushumo wazwo ndi une wa katela u kovhana mafhungo a nga ha mishushedzo ine ya ḓiswa nga zwiito zwo kalulaho zwa dzikhakhathi na vhutherorisi.  

9. Dzikhakhathi dzi bvelelaho tshitshavhani 

9.1. Khabinethe i khou sasaladza zwiwo zwa dzikhakhathi na khuḓano tshitshavhani dze dza bvelela zwenezwino fhaḽa Alexandra hune ha vha tsini na Sandton. A hu na vhuḓipfi na vhuthihi ha u sa fushea nga zwifhio na zwifhio vhune ha tea u ita uri hu kandekanywe pfanelo dza vhaṅwe vhathu fhano shangoni.   

9.2.  Khabinethe yo ṱanganedza zwa u dzhenelela nga tshihaḓu ha mazhendedzi a zwa khombetshedzo ya mulayo, zwe zwa ita uri hu vhe na u vhuedzedzwa ha vhudziki kha vhupo uho khathihi na u farwa ha vhathu vhanzhi vhane vha khou humbulelwa u vha vhaiiti vha zwiito izwo zwa dzikhakhathi tshitshavhani.

9.3.  Zwitshavha zwi khou eletshedzwa uri zwi shumise nḓila dza mulalo kha u tandulula thaidzo khathihi na u vhiga zwiito zwoṱhe zwine zwa si vhe mulayoni kha vha mazhendedzi a khombetshedzo ya mulayo. 
 
10.  Ikonomi 

10.1 Khabinethe yo dzhiela nṱha mbalombalo dza zwibveledzwa zwoṱhe zwa shango (GDP) dze dza bviswa zwenezwino nga vha Statistics South Africa dzine dza sumbedza uri GDP ya Afrika Tshipembe yo aluwa nga 1.2% kha kotara ya vhuṋa ya ṅwaha wa 2021 nga murahu ha u tsela fhasi nga 1.7% kha kotara ya vhuraru ya ṅwaha wa 2021. Hezwi zwo ita uri nyaluwo ya Afrika Tshipembe ya nga ṅwaha i engedzee u swika kha 4.9% kha ṅwaha wa 2021. Sekhithara dze dza shela mulenzhe zwihulwane kha nyaluwo iyi dzo vha sekhithara ya zwa vhulimi, vhumagi, tshumelo na zwa vhuendi.

10.3 Khabinethe i kha ḓi vha yo ḓiimisela u bvela phanḓa na u vha na tshumisano na vhashumisani vhayo vha zwa matshilisano ho livhiwa kha nyaluwo ya ikonomi ine ya katela vhoṱhe khathihi na u bveledza nyimele ine khayo ra ḓo kona u tandulula khaedu dza u shayea ha mishumo, vhushai na tshayandingano.

11. Fandisi ya radio frequency spectrum dza maimo a nṱha 

11.1. Khabinethe yo fhululedza vha Maanḓalanga a zwa Vhudavhidzani a Ḓilangaho a Afrika Tshipembe kha zwa u thoma havho thengiso nga fandisi ya radio frequency spectrum dza maimo a nṱha naho hu na milandu ine ya khou bvela phanḓa khothe nga ha fhungo ḽeneḽi u swika zwino.  

11.2. Khabinethe yo dovha hafhu ya fhululedza vhapikisani kha zwa makwevho vhe vha dzhenela fandisi iyi nga Ḽavhuvhili, ḽa 8 na Ḽavhuṋa, ḽa 10 Ṱhafamuhwe 2022, zwine hezwi zwa sumbedza vhuḓiimiseli nga vha nḓowetshumo ya zwa vhudavhidzani ha ṱhingo ha u bvela phanḓa na u bindudza kha themamveledziso ya didzhithaḽa fhano Afrika Tshipembe. 

11.3. Muvhuso u kha ḓi vha wo ḓiimisela kha u bveledza nyimele yo teaho ya u ita uri idzi radio spectrum dzi kone u shumiswa nga nḓila yo fhelelaho, hu si kha nḓowetshumo dza zwa vhudavhidzani ha ṱhingo fhedzi, hafhu na kha u vhuedza ikonomi khathihi na tshitshavha.  

11.4.  Zwa u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi ya radio spectrum dza maimo a nṱha zwi ḓo khwinifhadza vhukoni ha khamphani dza zwa vhudavhidzani ha ṱhingothendeleki ha u fhaṱa tshomedzo dza zwa vhudavhidzani ho khwaṱhaho vhune ha kona u swikela fhethu ho fhambanaho khathihi na vhathu vhanzhi. Mbuelo khulwane dza haya maitele e a vha o lindelwa u bva kale, ndi dzine dza katela u fhungudzwa ha mbadelo dza data na vhudavhidzani ha u tou amba nga mulomo. 

11.5.  Spectrum itshi tshi khou dovha hafhu tsha lavhelelwa u shela mulenzhe kha zwa u shandukiswa ha ikonomi kha sekhithara dzo fhambanaho nahone mbuelo dza fandisi iyi dzi ḓo dzhenisa masheleni a linganaho R8 biḽioni kha vhufaragwama ha lushaka.   

12.  Ṱhoḓisiso kha Khomishini ya Ḽothari dza Lushaka (NLC) 

12.1.  Khabinethe yo dzhiela nṱha mvelaphanḓa khulwane ye ya swikelwa nga Ṱhoḓisiso dza vha Yunithi ya Vhuṱoḓisisi ho Khetheaho kha ṱhoḓisiso dzavho dzo angalalaho nga ha ndangulommbi na zwiito zwa vhuaḓa ngomu kha tshiimiswa tsha NLC ya dovha hafhu ya eletshedza na maṅwe mazhendedzi a khombetshedzo ya zwa milayo ane na one a khou lavhelesa fhungo iḽi uri a khunyeledze mishumo yao nga u ṱavhanya. Hezwi zwi ḓo thusa kha u vhona uri hu khou dzhiiwa maga o teaho u itela uri vhathu kana madzangano ane a kwamea kha zwiito zwa vhufhura na u shumiswa ha masheleni e a vha o tea u vhuedza vhushai nga nḓila ine ya si vhe mulayoni, vha khou farwa.  

B.  Tsheo dza Khabinethe

1.  Pulane ya Themamveledziso ya Lushaka (NIP) ya ṅwaha wa 2050

1.1.  Khabinethe yo ṱanganedza NIP ya ṅwaha wa 2050 uri i thome u shumiswa. Iyi NIP i ṋetshedza thandela dza u ḓisa tshanduko dzine dzo dzudzanyelwa uri dzi ḓo shela mulenzhe kha zwipikwa zwa tshifhinga tshilapfu zwa mveledziso ya ikonomi na matshilisano zwa shango ḽashu.   

1.2.  Pulane iyi yo ṱanganedza vhupfiwa vhunzhi ho tou ṅwalwaho nga murahu ha u anḓadzwa hayo hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi nga ṅwedzi wa Ṱhangule 2021.  Ho ṱanganedzwa makumedzwa u bva na kha mafulo a vhukwamani na tshitshavha e a vha hone vhukati ha vhashelamulenzhe vho fhambanaho kha sekhithara ya zwa themamveledziso. Vhukwamani uvhu ho dovha hafhu ha katela madzangano a dzingu na a dzhango nga u angaredza u fana na dzangano ḽa Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika khathihi na Khomishini ya zwa Themamveledziso ya Mbumbano ya Afrika.    

1.3. NIP i ita uri hu vhe na u bveledzwa ha netiweke dza themamveledziso dza shango dzine dza elana na Muhanga wa Mveledziso ya Fhethu wa Lushaka khathihi na Ḽiedza ḽa Mveledziso ya Tshiṱiriki (DDM). I dovha hafhu ya livhisa zwa u fhaṱwa ha themamveledziso kha mveledziso ya ikonomi na matshilisano khathihi na u dovha ya bveledza mishumo na zwikhala zwa u maanḓafhadzwa ho angalalaho ha vharema siani ḽa ikonomi. 

2.  Pulane ya u Ṋetshedzwa ha Geseluḓi (LPG) ya ṅwaha wa 2022

2.1.  Khabinethe yo ṱanganedza u anḓadzwa ha Pulane ya u Ṋetshedzwa ha Geseluḓi ya ṅwaha wa 2022 kha Gurannḓa ya Muvhuso hu tshi itelwa uri hu kone u vha na vhupfiwa ha tshitshavha. Pulane iyi ndi ine ya khou ṱoḓa u shela mulenzhe kha u tandulula khaedu dza nḓisedzo ya fulufulu dzine shango ḽa khou ṱangana nadzo.  

2.2. Zwiṅwe zwine pulane iyi ya  amba nga hazwo, ndi kudzudzanyelwe kwa mimaraga ya LPG ine ya vha hone zwazwino, themamveledziso ine ya vha hone, kudzudzanyelwe kwa mitengo khathihi na vhunzhi vhune mikumbu ya gese ya khou magwa ngayo zwazwino fhano shangoni. Heyi pulane i dovha hafhu ya amba nga ha mafulo a tsireledzo na tsivhudzo u itela u engedza mbonalo yavhuḓi ha gese ya fhano hayani uri i vhonale sa fulufulu ḽine ḽa vhavhalela mupo.  

3. Pulane ya Vhuṱoḓisisi ha minerala ya Nḓowetshumo ya zwa Migodi ya Afrika Tshipembe 

3.1. Khabinethe yo ṱanganedza Pulane ya Vhuṱoḓisisi ha minerala ya Nḓowetshumo ya zwa Migodi ya Afrika Tshipembe. Pulane iyi i ḓo dovha hafhu ya ṋetshedza thandululo dza zwenezwo kha nzudzanyo yayo ya kushumele u itela uri hu kone u itwa ṱhoḓisiso yo fhelelaho nga ha mavu a kwameaho hu tshi itelwa u khwinifhadza mafhungo a kwamaho zwa ngudo ya mavu a ḽino shango.   

3.2. Pulane iyi i dovha hafhu ya dzinginya zwa u vha hone ha tshumisano vhukati ha Muhasho wa Zwiko zwa Minerala na Fulufulu na Koporasi ya Mveledziso ya Nḓowetshumo u itela u vhona uri zwa u itwa ha ṱhoḓisiso dza minerala zwi khou katela na khamphani dzine dza kha ḓi bvelela dzine mushumo wadzo wa vha u ita dzenedzi ṱhoḓisiso dza minerala. I dovha hafhu ya khwaṱhisedza vhuḓifhinduleli ha u ita ṱhoḓisiso sa mushumo une wa tea u itwa nga zwiimiswa zwa u ita ṱhoḓisiso zwi fanaho MINTEK khathihi na vha Khoro ya Ṱhoḓisiso dza zwa Saintsi na Nḓowetshumo, hu tshi katelwa na mbekanyamushumo ya u bveledzisa vhukoni. 

3.3. Pulane iyi ndi tshibveledzwa tsha vhukwamani ho angalalaho vhukati ha muvhuso, nḓowetshumo khathihi na vhaṅwe vhashumisani vha zwa matshilisano. Nḓowetshumo ya zwa migodi i kha ḓi vha yone thikho ya ndeme ya ikonomi ya shango ḽashu.   

4. Zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya Mvusuludzo ya Batho Pele ya ṅwaha wa 2021

4.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u thoma u shumiswa ha Pulane ya Mvusuludzo ya Batho Pele ya ṅwaha wa 2021. Pulane iyi yo vha hone nga murahu ha ṱhoḓisiso dzo vhalaho dze dza itwa nga muvhuso na zwiimiswa zwine zwa si vhe zwa muvhuso dza nga ha kushumele kwa Mbekanyamaitele ya Batho Pele ya ṅwaha wa 1997.   

4.2. Pulane iyi i ṋetshedza thikho ṱhanu dzine dza ḓo vha dzone dzi ṋeaho tsivhudzo nga ha zwilinganyi zwa fhasisa zwine zwa tea u tevhedzwa nga mihasho yoṱhe. Maga aya ane a khou dzinginywa ndi one ane a ḓo ita uri hu vhe na mbekanyamushumo ya nḓisedzo ya tshumelo dza muvhuso yo ḓitikaho nga vhadzulapo. 

4.3.  Pulane i ḓo ita uri hu vhe na u khwaṱhiswa ha shango ḽine ḽa vha na mashumele avhuḓi, ḽa mikhwa yavhuḓi khathihi na mvelaphanḓa zwine hezwi zwi kha ḓi vha one maga a ndeme kha u shumela vhadzulapo vha Afrika Tshipembe. I ḓo dovha hafhu ya khwaṱhisa zwa u thoma u shumiswa ha milayo ya malo ya Batho Pele. Ngauralo, i khou lingedza u ṱuṱuwedza tshanduko ya vhuḓifari kha Tshumelo dza Muvhuso.

5.  Khwiniso kha mbekanyamaitele ya spectrum tsha maimo a nṱha khathihi na kha zwine mbekanyamaitele ya amba zwone nga ha u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi ya wireless open access network (WOAN) 

5.1. Khabinethe yo ṱanganedza u khwiniswa ha mbekanyamaitele ya spectrum tsha maimo a nṱha khathihi na zwine mbekanyamaitele ya amba zwone nga ha u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi ya WOAN ine ya khou anḓadzwa hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Khwiniso dzine dza khou dzinginywa dzi thudzela thungo ṱhoḓea dza u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi kha WOAN.  

5.2.  Khabinethe nga ṅwaha wa 2019 yo ṱanganedza mbekanyamaitele iyi ya nga ha spectrum tsha maimo a nṱha khathihi na zwine mbekanyamaitele ya amba zwone nga ha u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi ya WOAN u itela uri Mulayo wa zwa Vhudavhidzani ha Eḽekhiṱhironiki, wa 2005 (Mulayo 36 wa 2005) u thome u shuma. Zwa u ṋetshedzwa ha ḽaisentsi kha spectrum tsha maimo a nṱha u swika na zwino zwi kha ḓi vha zwithu zwa ndeme kha fulo ḽa u vusulusa ikonomi ya shango.  

6. Tshikwama tsha Ṱhaḓulo ya masheleni kha Vhoradzithekhisi (TRF) tsha u fhungudza masiandaitwa e a vha hone kha zwa dzithekhisi nga mulandu wa dzwadze ḽa COVID-19 

6.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u fhiriselwa phanḓa ha ḓuvha ḽa u fhedzisela ḽa u ita khumbelo dza COVID-19 TRF, u bva nga ḽa 31 Ṱhafamuhwe  2022 u swika ḽa 31 Ṱhafamuhwe 2023. Idzi TRF dzine dza vha na mugaganyagwama wa masheleni a linganaho R1,135 biḽioni, dzo kovhelwa sa mbadelo dza luthihi dza u lingedza u fhungudza masiandaitwa ane a si vhe avhuḓi a dwadze ḽa COVID-19 e a vha hone kha sia ḽa zwa masheleni kha nḓowetshumo ya zwa dzithekhisi.  

6.2. Tshikwama tsha u Maanḓafhadza tsha Lushaka ndi tshone tshi re na vhuḓifhinduleli ha u kovhelwa ha masheleni aya a ndiliso kha vhoradzithekhisi vhoṱhe vha re mulayoni vhane vha vha na ḽaisentsi yo teaho ya u shuma, hu tshi katelwa na vha zwibisana,  vha metered taxis khathihi na vhashumisani vha e-hailing. 

C. Milayotibe 

1. Mulayotibe wa Khwiniso ya Poswo dza Afrika Tshipembe (SAPO) wa 2021

1.1. Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya SAPO hu tshi itelwa vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe uyu ndi une wa khou ṱoḓa u khwinisa Mulayo wa Poswo dza Afrika Tshipembe, wa 2011(Mulayo 22 wa 2011). 

1.2. Khwiniso dzine dza khou dzinginywa ndi dzine dza ḓo ita uri SAPO i kone u shumisa tshikhala tshine tsha vha hone tsha mveledziso ya thekhinoḽodzhi. Poswo dzi vho ḓo kona u shandukisa vhuḓifhinduleli hadzo khathihi na u engedza mishumo yadzo. Dzi vho ḓo vha muṋetshedzi wa tshumelo dzo fhelelaho dza zwa poswo na vhuendedzathundu; khamphani ya vhuendezathundu yo ṱanganelaho na zwa thundu dzine dza khou ya kha vharengi; e-commerce, nahone i ḓo vha yone senthara ya didzhithaḽa kha zwa mabindu na zwitshavha. Khwiniso idzi dzine dza khou dzinginywa, dzine dza elana na Nḓivhadzamulayotibe ya Mbekanyamaitele ya ICT yo Ṱanganelaho ya Lushaka ya ṅwaha wa 2006, dzi dovha hafhu dza ita khwinifhadzo kha mbetshelwa dza  kulangelwe kwa SAPO. 

2. Mulayotibe wa Khwiniso ya Bannga ya Poswo ya Afrika Tshipembe wa ṅwaha wa 2021

2.1 Khabinethe yo ṱanganedza zwa u ṋetshedzwa ha Mulayotibe wa Khwiniso ya Bannga ya Poswo ya Afrika Tshipembe wa ṅwaha wa 2021 ngei Phaḽamenndeni. Mulayotibe uyu ndi une wa khou khwinisa Mulayo wa Bannga ya Poswo, wa 2010 (Mulayo 9 wa 2010) hu tshi itelwa uri u kone u elana na Mulayo wa Dzibannga, wa 1990 (Mulayo 94 wa 1990). Ndi une wa tendela hu tshi thomiwa Khamphani ya Ndangulo ya Bannga ya Poswo ya Afrika Tshipembe u ya nga Mulayo wa Dziposwo wa 1990.  

2.2 Mulayotibe uyu wo pfuka fhasi ha maitele a vhukwamani na tshitshavha hu tshi itelwa uri u vhe wo khwaṱhaho. Musi wo no ṱanganedzwa sa mulayo, Bannga ya Poswo i vho ḓo kona u shuma sa tshiimiswa tsho ḓiimisaho, tshine tsha vha na mutheo wa milayo yatsho ine ya vha thungo kana yo fhambanaho na iyo ya SAPO. 

3. Mulayotibe wa Tshikwama tsha Ndangulo ya Mathukhwi ane a vha na Muhasaladzo

3.1  Khabinethe yo ṱanganedza zwa u anḓadzwa ha Mulayotibe wa Tshikwama tsha Ndangulo ya Mathukhwi ane a vha na Muhasaladzo hu tshi itelwa uri hu kone u vha na vhupfiwa ha nnyi na nnyi. Mulayotibe uyu u ṋetshedza tshikhala tsha u vhumbwa ha tshikwama sa zwe zwa sumbedziswa kha Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Mathukhwi a re na Muhasaladzo.

3.2  Hu ḓo kuvhanganywa masheleni ane a ḓo shumiswa kha zwa u langwa ha mathukhwi a re na muhasaladzo. Tshi ḓo ita uri hu kone u fhaṱwa themamveledziso ine ya ḓo kona u fara, u ṋetshedza vhuvheo khathihi na u langa zwa u laṱwa lwa tshoṱhe ha mathukhwi ane a vha na muhasaladzo. Tshikwama itshi tshi ḓo langwa nga nga fhasi ha Tshiimiswa tsha u Laṱa Mathukhwi a re na Muhasaladzo tsha Lushaka. 

3.3  Afrika Tshipembe ḽi a vhuelwa nga fulufulu ḽo kunaho ḽine ḽa bveledzwa kha Tshiṱitshi tsha Muḓagasi wa Nyukiḽia tsha Koeberg. Hafhu, Afrika Tshipembe ḽi kha ḓi vha mubveledzi muhulwanesa wa zwibveledzwa zwa mishonga ya muhasaladzo zwine zwa kona u ṱhaṱhuvha na u lafha vhulwadze ha pfuko ḽifhasini.  

D.  Vhuṱambo vhune ha khou ḓa

1.  Madalo a tshiofisi a Phresidennde wa shango ḽa Mozambique

1.1. Phresidennde Vho Cyril Ramaphosa vha ḓo ṱanganedza muṅwe murangaphanḓa ngavho wa shango ḽa Mozambique, Muhulisei Phresidennde Vho Filipe Nyusi nga Ḽavhuṱanu, ḽa 11 Ṱhafamuhwe 2022. 

1.2.  Madalo aya a ḓo dovha hafhu a khwaṱhisa tshumisano ya zwa vhavhili, ya mafhungo a kwamaho dzingu na a dzhango ḽoṱhe nga u angaredza vhukati ha mashango aya mavhili. A dovha hafhu a khwaṱhisedza vhushaka ha vhavhili na tshumisano vhukati ha shango ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Mozambique, vhushaka ha zwa polotiki na ha ikonomi.

2.  Imbizo ya Phresidennde fhaḽa vunḓuni ḽa North West 

1.1. Nga Mugivhela wa ḽa 12 Ṱhafamuhwe 2022, Phresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo ranga phanḓa vhurumelwa u livha fhaḽa vunḓuni ḽa North West hune ha ḓo  farelwa hone Imbizo ya Phresidennde. Nga tshifhinga tsha vhuṱambo uvhu, Phresidennde khathihi na vharangaphanḓa vha bvaho kha masia oṱhe a muvhuso vhuraru hao, vha ḓo ṱangana na zwitshavha zwa fhaḽa vunḓuni ḽa North West. 

1.2. Vhuṱambo ha u tou thoma ha Imbizo ya Phresidennde kha ṅwaha wa 2022 vhu ḓo ṋetshedza tshikhala tsha uri Phresidennde vha kone u amba na zwitshavha nga ha zwithu zwine zwa khou ṱangana nazwo kha kutshilele kwa ḓuvha na ḓuvha khathihi na zwa nḓisedzo ya tshumelo nga muvhuso. Vhadzulapo na vhone vha ḓo dovha hafhu vha amba na vharangaphanḓa vhavho, vha tshi ṋetshedza mihumbulo yavho ya uri ri nga alusa hani Afrika Tshipembe roṱhe, hu si na tsaleli. 

1.3.  Hu tshi khou bvelwa phanḓa na DDM, ine ya ita khuwelelo ya uri hu vhe na tshumisano khulwane vhukati ha vhadzulapo na vharangaphanḓa vhavho, Khabinethe i khou eletshedza zwitshavha zwa fhaḽa vunḓuni ḽa North West uri zwi shumise tshikhala itshi kha u ambedzana na Phresidennde vho tou livhana navho khathihi na u ita uri zwililo zwavho kana mihumbulo yavho i swike hune ya thetsheleswa.  

2.  Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhuthu

2.1. Khabinethe yo ṱanganedza mutevhe na nyambedzano na vhuṱambo he ha farwa nga fhasi ha thero ine ya ri: “Ṅwaha wa Vhuthihi na Mvusuludzo: U Tsireledza na u Vhulunga zwe zwa Swikelwa nga ha Pfanelo dza Vhuthu” he ha fariwa sa tshipiḓa tsha u pembelela Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhuthu ḽa uno ṅwaha nga Musumbuluwo wa ḽa 21 Ṱhafamuhwe 2022. Hezwi zwi dovha hafhu zwa shela mulenzhe kha u sengulusa mvelaphanḓa ya thandela ya demokirasi ya shango ḽashu yo ḓitikaho nga ndayotewa.  

2.2.  Khabinethe i khou ita khuwelelo kha vhadzulapo vhoṱhe vha Afrika Tshipembe ya uri vha shumise uno Ṅwedzi wa Pfanelo dza Vhuthu kha u ṱuṱuwedza vhuthihi, u fhaṱa lushaka khathihi na ṱhalusavhuṋe ya lushaka i fanaho. Ndi vhuḓifhinduleli hashu sa lushaka u lwela uri hu vhe na mveledziso ya zwa matshilisano na ikonomi ine ya katela vhathu vhoṱhe, ngeno nga thungo ri tshi khou vhona uri ri khou fhelisa zwiito zwa khethululo nga murafho, khethululo nga lukanda khathihi na zwiṅwe zwiito zwoṱhe zwi fanaho na zwenezwo zwine zwa sa konḓelelee.

3.  Vhege ya Maḓi ya Lushaka   

3.1.  Fulo ḽa Vhege ya Maḓi ya Lushaka ḽi khou ḓo thoma nga Swondaha, ya ḽa 20 u swika Mugivhela wa ḽa 26 Ṱhafamuhwe 2022 nahone ḽi ḓo sedzesa kha ṱhoḓea ya u tsireledza na u vhulunga zwiko zwashu zwa maḓi.

3.2. Naho ho vha na mvula nnzhi u fhirisa zwo ḓoweleaho kha zwipiḓa zwinzhi zwa shango  miṅwedzini i si gathi yo fhelaho, Afrika Tshipembe ḽi kha ḓi vha shango ḽine ḽa vha na ṱhahelelo ya maḓi. Ndi ḽiṅwe ḽa mashango a furaru o omesaho ḽifhasini na uri ḽi wana vhunzhi ha maḓi aḽo kha mvula. 

3.3.  Khabinethe yo fulufhedzisa vhadzulapo uri maḓi ashu ane a bva dzibommbini o tsireledzea nahone o kuna lune a nga shumiswa nga vhathu sa zwe zwa khwaṱhisedzwa nga Tshiimiswa tsha Lushaka tsha Malwadze a Phirela nahone mivhigo ya u ṱumanywa ha maḓi a u nwa a songo kunaho na vhulwadze ha thaifodi, ndi mazwifhi. Muvhuso u khou dzhiela nṱha u thoma zwa u ṋetshedzwa ha maḓi kha zwitshavha. 

E. Milaedza

1.  U fhululedza

Khabinethe yo rumela milaedza yayo ya u fhululedza na u tamela mashudu kha: 

- Thimu ya Mutambo wa Khororo ya Vhafumakadzi ya Afrika Tshipembe, ine ya khou fhefheḓisa fuḽaha ya lushaka nṱha kha mitambo ya Tshiphuga tsha Ḽifhasi tsha mutambo wa Khororo ya Vhafumakadzi ya ICC ine ya khou farelwa fhaḽa New Zealand. 

- Mugidimi Vho Stephen Mokoka, vhe vha vunḓa rekhodo ya ḽifhasi ya mugidimo wa vhanna wa 50 km nga tshifhinga tsha awara mbili, mithethe ya fuiṋa na sekonde dza fumiraru kha mbambe ya  Nedbank Runified Breaking Barrriers ye ya farelwa fhaḽa Gqeberha, vunḓuni ḽa Eastern Cape nga Swondaha, ya ḽa 6 Ṱhafamuhwe 2022. 
 

2.  Ndiliso 

Khabinethe yo rumela maipfi a ndiliso kha vha muṱa na khonani dza:

- Vho Mandla Ka-Mabuza (47), mutsila, tshiambi na Phresidennde wa kale wa Dzangano ḽa Matshudeni a Afrika Tshipembe. Vho vha vhe mushumeli wa muvhuso kha Muhasho wa Mishumo ya Muvhuso na Themamveledziso. 
 

F.  U tholwa 

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1. Vho Zane-Udien Dangor sa Mulangi Muhulu (DG) kha Muhasho wa Vhushaka ha Dzitshaka na Tshumisano. 

2. Mufumakadzi Vho Phindile Patronella Mkwanazi sa Muthusamulangi Muhulu (DDG): Mveledziso ya Vhugudi na zwa Mishumogudwa kha Tshikolo tsha Muvhuso tsha Lushaka. 

3. Vho David Mamphitha sa Muofisiri Muhulwane wa Khoro ya Mutakalo na Tsireledzo Migodini.   

4.  Vhathu vhane vha ḓo shuma kha Khoro ya Tshumelo dza Muyani ya Dzitshaka: 
(a)  Mufumakadzi Vho Nomveliso Ntanjana (Mudzulatshidulo);
(b)  Vho Nare Thupana (Muthusamudzulatshidulo);
(c)  Vho Grant Reagon Son;
(d)  Vho Tumelo Chipfupa; na
(e)  Mufumakadzi Vho Pfumelani Dorcas Mbulayeni.

5.   Vhathu vhane vha ḓo shuma kha Khoro ya zwa u Ṋetshedzwa ha Ḽaisentsi dza Tshumelo dza Muyani: 
(a)  Vho Leroy Musa Nsibande (Mudzulatshidulo);
(b)  Mufumakadzi Vho Raesibe Sharon Kekana (Muthusamudzulatshidulo);
(c)  Vho Rickie Rodger Rennie; 
(d)  Mufumakadzi Vho Zonica Leanda Mtshali; na 
(e)   Vho Ramovha Emmanuel Mbuwe.

Mbudziso:
Mufumakadzi Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe 
Luṱingothendeleki: 083 501 0139