A. Mafhungo a Zwino kha Shango

1. Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka

1.1. Muvhuso wa Afrika Tshipembe wo fhindula Vhulwadze ha tshitzhili tsha Corona (COVID-19) vhu re dwadze ḽa dzhango nga u ita uri hu vhe na Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka nga Ṱhafamuhwe 2020, u ya nga ha Mulayo wa Ndangulo ya Zwiwo, wa 2002 (Mulayo wa vhu 57 wa 2002). Hezwi zwo ḓisa phindulo yo ṱangenelanaho ire na tshumisano u itela u vhulunga matshilo a vhathu.

1.2. Shango ḽo ḓo nga fhasi ha ndaulo dza Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka kha COVID-19 u bva Ṱhafamuhwe 2020, musi ḽa Afrika Tshipembe ḽo rekhoda tshiwo tshaḽo tsha u thoma tsha tshitzhili itshi. Ofisi ya phuresidennde vho dovha vha bveledza u dzhenelela he ha konisa shango u dzhan kha ḽiga ḽiswa ḽa ndangulo ya dwadze ḽa COVID-19. 

1.3. Nyengedzedzo ya zwinozwino ya Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka u swika kha ḽa 15 Lambamai 2022 zwi dzhiela nṱha ṱhoḓea ya u bvelaphanḓa na khwaṱhisa theo ya mulayo ya zwino na nzudzanyo maga a dzhiiwaho nga zwipiḓa zwa muvhuso u livhana na masiandaitwa a tshiwo. 

1.4. Khabinethe yo ita khuwelelo ya u dzhielwa nṱha ha ndaulo dza mutakalo u itela u langa a tsireledzo ya mutakalo sa u ambara masiki, u sia tshikhala vhukati ha vhathu, phimo kha maguvhangano na mihaelo. Vho dovha vha tendela zwa u thomiwa ha sisiṱeme ya u fhindula lwa shishi nahone lu pfadzaho u itela u lwa na u ṋaṋa ha COVID-19. 

2. Muhaelo wa COVID-19

2.1. Khabinethe yo humbudza vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe u dzula vho fhaṱuwa saizwi COVID-19 i saathu u kundwa, na u ita khuwelelo kha avho vha miṅwaha ya 12 u ya nṱha uri vha haelwe. Muhaelo u kha ḓi vha philelo ya khwiṋesa kha tshitzhili na u fhungudza khombo ya u nga lwalesa, u valelwa vhuongeloni na lufu.

2.2. Naho u kavhiwa nga vhulwadze na mpfu zwa zwino zwi kha ḓi vha fhasi, hu na khonadzeo ya gabelo ḽa vhuṱanu kha vhege dzi ḓaho. Philelo ine ra vha nayo i yoṱhe ndi vhuṱanzi ha saintsi vhune ha sumbedza maanḓa a muhaelo u itela u vhulunga matshilo. Shango ḽashu lo no haela vhathu vha fhiraho miḽioni dza 33 nga khaelo dza COVID-19. 

2.3. Khabinethe yo ṱanganedza Khoudu ya Maitele kha ndangulo ya u nga livhana na COVID-19 mushumoni yo bviswaho nga Muhasho wa zwa Mishumo na Vhashumi. Khoudu ya Maitele yo bveledzwa hu tshi khou tevhedzwa vhukwamani na tshitshavha hu na Mveledziso ya Ikonomi ya Lushaka na Khoro ya zwa Vhashumi ine ya ḓo thoma u shuma musi Tshiimo tsha Tshiwo tsha Lushaka tshi tshi fheliswa. 

2.4. Khoudu ya Maitele i ḓo endedza vhatholi na vhashumi kha u ita kana u khwiṋisa pulane ya ndingo ya khombo u itela u fhungudza u kavhiwa nga COVID-19 mushumoni. I ṋekedza mutevhe wa maga a nga ho sa muhaelo, u sia tshikhala vhukati ha vhathu, vhudele ha iwe muṋe na u linda mushumoni uri hu vhe ho tsireledzeaho.

3. Khoniferentsi ya zwa Vhubindudzi ya Afrika Tshipembe (SAIC)

3.1. Khabinethe yo ṱanganedza vhurumelwa vhu bvaho kha shango na ḽifhasi ḽoṱhe kha SAIC ya vhuṋa ine ya khou farwa nga Ḽavhuṋa, 24 Ṱhafamuhwe 2022 ngei Johannesburg.

3.2. Khoniferentsi i khou ṱana zwikhala zwo vhalaho zwa vhubindudzi na zwivhuya zwa mbambedzo zwine Afrika Tshipembe ya zwi ṋekedza vhabindudzi, kha tshifhinga tsha u alusa ṱhanganelo ya Afrika nga kha Vhupo ha Thengiselano yo Vhofholowaho ya Dzhango ḽa Afrika (AfCFTA), ine ya ṱuṱuwedza thengiselano kha ḽa Afrika.

3.3. Vhabindudzi vha Afrika na vha mashangoḓavha vha shuma mushumo muhulwane kha u alusa ikonomi yashu na u sika mishumo ya tshoṱhe. SAIC i ṱuṱuwedza mutevheṱhanḓu wa nyito ya ikonomi, mishumo na ṱhoḓea ya vharengi  zwine zwa nga tikedza nḓila ya nyaluwo ya shango.

3.4. Khoniferentsi dzashu dza kale dza vhubindudzi dzo kunga ṱhanganyelo ya biḽioni dza R774 ya vhuḓikumedzeli. Kha thandela dza 152 dza vhubindudzi dzo ḓivhadzwaho, dza 45 dzo no khunyeledzwa na dziṅwe dza 57 dzine dza kha ḓi fhaṱiwa. 

3.5. Khabinethe i na fulufhelo uri khoniferentsi ya ṋaṅwaha i ḓo fhaṱa ṱhangenyelo yashu ya vhubindudzi, sa tshipiḓa tsha nungo dza lushaka dza u kunga thiriḽioni dza R1.2 dza vhubindudzi kha miṅwaha miṱanu.

4.  Masiandaitwa a khuḓano dza  Russia na Ukraine kha ikonomi 

4.1. Khabinethe i khou lavhelesa masiandaitwa a khuḓano dza zwino vhukati ha Russia na Ukraine kha ikonomi ya shango, saizwi zwibveledzwa zwazwo zwi tshi khou pfala kha mimaraga ya zwa masheleni na mitengo u mona na ḽifhasi.

4.2. Nḓila ya khwiṋesa ya u tsireledza ikonomi na mutakalo wa vhathu vhashu ndi u bvelaphanḓa na u shumisa Pulane ya Tshandukiso na Phaṱhululo ya Ikonomi (ERRP). 

4.3. Muvhuso wo ḓikumedzela u shumisa ndango dzoṱhe dzi re hone u itela u tsireledza vhathu vha Afrika Tshipembe kha u gonya ha mutengo wa kutshilele u itela u khwaṱhisedza uri ikonomi i a kona u imedzana na zwifhinga izwi zwi konḓaho.

5. Vandisi ya khasho ya radio ya ṱhoḓea ya nṱha 

5.1. Khabinethe yo ṱangedza u khunyeledzwa ha vandisi ya u thoma ya shango ya khasho ya radio ya ṱhoḓea ya nṱha nga vha Ndango ya Vhudavhidzani yo Ḓiimisaho ya Afrika Tshipembe (Icasa). Mbuelo ya bilioni dza R14.4 yo kuvhanganyiwaho u bva kha vandisi i ḓo ya kha gwama ḽa lushaka u itela u tikedza zwithu zwashu zwa ndeme zwa lushaka, zwine zwa katela u fhaṱulula ikonomi, u sika mishumo ine ya khou ṱoḓeswa, na u lwa na zwa vhuaḓa, vhugevhenga na khakhathi kha dza zwa mbeu na dza vhafumakadzi na vhana.

5.2. U wanala ha khasho ya ṱhoḓea ya nṱha zwi ḓo ṱavhanyedzisa u itwa ha thekhiniḽodzhi ntswa i nga ho sa 5G, u fhungudza mutengo wa data ya ṱhingothendeleki na vhuṱumani ha khwiṋe. u ṋekedzwa ḽaisentsi ha khasho ntswa hu fhelekedzwa nga vhuḓifhinduleli ha matshilisano ho tendelwaho u itela u ṱumanya zwikolo zwa muvhuso, zwileludzi zwa mutakalo na zwiṱitshi zwa mapholisa kha miṅwaha miraru i tevhelaho.

6. Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu

6.1. Khabinethe yo livhuwa vhatho vhoṱhe vha Afrika Tshipembe kha mabembela a Ḓuvha ḽa Pfanelo dza Vhathu nga Musumbuluwo, 21 Ṱhafamuhwe 2022 nga fhasi ha thero: “Ṅwaha wa Vhuthihi na Tshandukiso: U bveledza na U tsireledza Pfanelo dza Vhathu vhashu.” 

6.2. U bveledza pfanelo dza vhathu kha shango ḽashu ndi tshiṱavhanyedzisi tsha u fhaṱa hashu lushaka, zwi re maitele ane ra tea u bvelaphanḓa na u a londota na u a tsireledza misi yoṱhe. Nga kha u fhambana hashu, ri nga khwaṱhisa vhuthihi hashu na u fhaṱa tshitshavha tsho faranaho.

6.3. Musi hu khou bveledzwa muya wa tshumisano, ri tshi khou sendela kha Ṅwedzi wa Mbofholowo nga Lambamai, Khabinethe yo ita khuwelelo kha vhathu vhoṱhe vha Afrika Tshipembe u vusuludza nndwa yashu ya u lwa na khethululo nga lukanda, nga murafho, vengo kha vhabvannḓa na u sa kona u konḓelelana hoṱhe fhethu hune vha vha na ṱhuṱhuwedzo hone. 

7. U tholwa ha Muhaṱuli Muhulu wa ḽa Afrika Tshipembe

7.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha na u fhululedza Muthusa Muhaṱuli Muhulwane wa kale Vho Raymond Zondo kha u tholwa sa Muhaṱuli Muhulu wa Afrika Tshipembe muswa, u bva nga ḽa 1 Lambamai 2022, na u vha tamela mashudu kha vhuḓifhinduleli havho vhuswa.

7.2. Khabinethe yo dovha ya dzhiela nṱha vhuḓiimiseli ha Phuresidennde Vho Cyril Ramaphosa ha u nanga Muhaṱuli Vho Mandisa Maya, Phuresidennde ya Khothe Khulwane ya Khaṱhululo ya Afrika Tshipembe, kha u ṋekedzwa havho vhuimo ha Muthusa Muhaṱuli muhulwane musi hu tshi vha na tshikhala.

8. Ndaela ya tshifhinganyana yo ṋekedzwaho kha thuso ya vhuthu kha Riphabuḽiki ya Cuba

8.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha ndaela ya tshifhinganyana yo ṋekedzwaho Khothe Khulwane ya Pretoria, ya u imisa tshuiso ya thuso ya zwa vhuthu ye ḽa Afrika Tshipembe ḽa tendelana u ṋekedza kha Riphabuliki ya Cuba. Mafhungo aya a ḓo dovha a ya phanḓa ha khothe kha maḓuvha a 20 na muvhuso u ḓo ṋekedza khanedzano dzawo khazwo. 

8.2. Vhushaka ha Afrika Tshipembe ha vhukonani na Cuba ho sima midzi kha muombano wa dzingu ḽashu wa mbofholowo. Arali ho vha hu si u dzhenelela hu sa ḓiṱoḓeli zwau ha vhathu Cuba kha Tshipembe ha Afrika kha miṅwaha ya mahumi mararu, zwo vha zwi tshi ḓo dzhia tshifhinga tshilapfu uri dzingu iḽi li vhofholowe kha mutsikeledzo wa vhukoloni. Phuresidennde ya kale Vho Nelson Mandela vho vho vha tshi zwi pfesesa hezwi, ndi ngazwo Cuba ḽo vha shango ḽa u thoma la nṱha ha khonthinenthe ḽe vha ḽi dalela vha tshi bva khothoni nga 1990. 

8.3.  Ḽa Cuba ḽo ḓinekedzela zwinzhi u lwa ḽo tikana na madzangano a mbofholowo a Afrika nga tshifhinga tshe lushaka ulu luṱuku lwa kha tshiṱangadzime lwa vha lu khou konḓelwa nga fhasi mutsiko wa ikonomi wa ḽa United States lwa miṅwaha ya fumiṱhanu. Thaidzo dza ikonomi dza ḽa Cuba dzo no vha kha tshiimo tshi sa shandukisei nahone muvhuso wa Cuba u khou ṱoḓa thuso. Ḽa Mexico, Bolivia na Russia a vhukati ha mashango o ṋekedzaho thuso ya vhuthu u itela u fhungudza thaidzo dza tshiṱangadzime dzo hulelesaho dza ikonomi kha miṅwaha ya fumi yo vhalaho.

8.4. Khabinethe ino vhege i dzhenelela kha u humbula Nndwa ya Cuito Cuanavale ya ngei Angola ye ya vha hone u bva nga 1987 u swika nga 1988. Ḽa Cuba ḽo shuma mushumo wa ndeme kha u thusa madzangano a mbofholowo ya Afrika u itela u swikelela zwipikwa zwao. Ahuna mbuelo i vhonalaho kha vhathu vha Cuba vhe vha ḓa vha ri tikedza, fhedzi mbuelo yavho khulwane ho vha u lwela mbofholowo ya Tshipembe ha Afrka u va kha maanḓa a vhukoloni na zwi sa ṱanganedzei. Zwenezwo Phuresidennde Vho Fidel Castro vho ṱuṱuwedzwa nga nungo dza nndwa ya mbofhololowo vha vhudza makhomureidi avho uri ri khou lwa “tshilwela tshavhuḓisa tsha vhathu”. U bva kha ḽa Angola u ya ḽa Namibia na ḽa Algeria u swika kha ḽa Guinea Bissau, ḽa Cuba ḽo shuma mushumo muhulu kha u dzhenelela kha mbofholowo ya mashango aya a Afrika u bva kha u thubwa nga vhukoloni.

8.5. Ḽa Cuba ḽo bvelaphanḓa na u ṋekedza thuso ya dzilafho na dziṅwe thuso kha ḽa Afrika Tshipembe kha tshifhinga tsha nga murahu ha 1994, na zwinozwino musi wa dwadze ḽa COVID-19, nahone ndi vhuḓifhinduleli hashu ha mikhwa u sumbedza vhuthihi na vhathu vha ḽa Cuba nga tshifhinga tshine vha khou konḓelwa u tshila.

9. Madalo nga Mailausumbwa Khosi Vho Letsie III  

9.1. Khabinethe yo dzhiela nṱha na u ṱanganedza luṱingo lwa vhuthu u bva kha Mailausumbwa Khosi Vho Letsie III vha Muvhuso wa Lesotho kha Phuresidennde Vho Ramaphosa nga Ḽavhuṱanu, 18 Ṱhafamuhwe 2022 ngei Pretoria.

9.2. Phuresidennde Vho Ramaphosa, kha vhuimo ha Mutshimbidzo wa Tshitshavha tsha Mveledziso tsha Tshipembe ha Afrika (SADC) kha Muvhuso wa Lesotho, vha sumbedzisana kuvhonele na Mailausumbwa Khosi Vho Letsie III  nga ha vhushaka ha mashango mavhili na mvelaphanḓa kha zwa u tshimbidza mafhungo a SADC kha Muvhuso wa Lesotho. Hu khou lavhelelwa uri Vhasuthu, nga kha vhurangaphanḓa ha Phuresidennde Vho Ramaphosa, vha ḓo shuma nga nungo u khunyeledza zwa tshandukiso phanḓa ha u farwa ha khetho guṱe dzi no ḓo farwa u bva nga la khubvumedzi 2022.

B. Tsheo dza Khabinethe

1. Thendelano dza Masiamanzhi dza U shumisa Maga a Elanaho na Mulangano wa Muthelo u Thivhela Ndozwo ya Mutheo na Tshanduko ya U bundula (BEPS MLI)

1.1. Khabinethe yo phasisa u ḓiswa ha BEPS MLI kha Phalamennde u itela u lulamiswa. Sa ḽiṅwe ḽa mashango a 95 a dzhenelelaho kha buthano ḽo thomiwaho nga Dzangano ḽa Tshumisano ya Ikonomi na Mveledziso (OECD) u fhungudza zwikhala zwa u thivhela muthelo na ndozwo ya mutheo kha khamphani dza dzitshaka, ḽa Afrka Tshipembe ḽo saina mulangano wa muthelo nga Fulwana 2017. Musi mulangano wa muthelo wo no lugiswa, ḽa Afrika Tshipembe ḽi ḓo u shumisa khathihi na miṅwe milangano ya muthelo yo sainwaho na maṅwe mashango. 

1.2. Ḽa Afrika Tshipembe ndi muraḓo wa OECD nahone ḽo ḓikumedzela u shumisana na maṅwe mashango u imisa u sudzuluswa ha zwi bindulwaho nga dzikhamphani u ya kha maṅwe mashango kana kha vhupo ha muthelo wa fhasi kana vhu si na muthelo.

2. U shandukiswa ha Phurothokholo dza Mulangano wa Muthelo wa ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Kuwait

2.1. Khabinethe yo phasisa u ḓiswa ha phurothokholo dza Mulangano wa Muthelo dzo shandukiswaho vhukati ha ḽa Afrika Tshipembe na ḽa Kuwait kha Tshanduko dza Phalamennde. Tshanduko dza mulangano uyu, dzo thomaho u shuma nga 2006, dzo itwa  na u sainiwa nga 2021. 

2.2. Phurothokholo dza muthelo dzi livhana na u thivhelwa ha u badela muthelo na kavhili, u thivhela zwa u sa dzhenelela kha ikonomi zwi tsh ḓa kha mbuelo dza mithelo vhukati ha mashango aya mavhili.

2.3. Nga nnḓa ha u livhana na zwa u shavha muthelo, milangano u lingedza u ṱuṱuwedza u vha khagala ha muthelo vhukati ha mashango aya mavhili.

3. Tshiṱirathedzhi tsha U thivhela Vhugevhenga na Dzikhakhathi tsho Ṱanganelanaho (ICVPS)

3.1. Khabinethe yo phasisa tshumiso ya ICVPS. Tshiṱirathedzhi tshi ḓo shuma sa tshishumiswa tsha tshumiso ya Nḓivhadzamulayotibe wa Tsireledzo na Vhutsiledzi wo ṱanganedzwaho nga 2016. U tikedza zwa kuitele kwa muvhuso woṱhe na tshitshavha kha u lwa na vhugevhenga na u thivhela dzikhakhathi.

3.2.  ICVPS i na thikho dza rathi dzo ṱumanaho nahone dzi elanaho dzi re, (1) vhulamukanyi ha vhugevhenga vhu shumaho; (2) u dzhenelela u ṱavhanya kha u thivhela vhugevhenga; (3) u dzhenelela kha thikhedzo ya tshipondwa; (4) nḓisedzo ya tshumelo i shumaho nahone yo ṱanganelanaho; (5) tsireledzo nga kha nyolo ya vhupo na (6) u dzhenelela na tshitshavha hu pfadzaho. Tshiṱirathedzhi tshi dzhiela nṱha ṱhoḓea u dzhenelela ha thikhedzo u itela u livhana na zwiṱuṱuwedzi zwa vhugevhenga sa vhushai, u shaya ndinganyiso, u shaya mishumo, mutakalo na ndondolo ya tshitshavha na pfunzo.

3.3. Tshi katela vhupo ha mahayani na ha dziḓoroboni, hu tshi katelwa khoro dza sialala, sa vhadzheneli. Vho kwamiwa tshoṱhe kha vhuimo hoṱhe ha muvhuso, mabindu, zwiimiswa zwa ṱhoḓisiso na madzangano a zwitshavha. Tshiṱirathedzhi tsho tendelwaho tshi ima vhuimoni ha Tshiṱirathedzhi tsha U thivhela Vhugevhenga tsha zwino.

4. Tshiṱirathedzhi tsha Vhubindudzi tsha Shango ḽa Afrika Tshipembe (CIS)

4.1. Khabinethe yo phasisa u ganḓiswa ha CIS u itela mabulamihumbulo a tshitshavha. Tshiṱirathedzhi tshi lwela u vhea shango sa vhupo ha ndeme ha vhubindudzi ha Afrika ha u tou ḓinangela hu tshi ṱuṱuwedzwa vhubindudzi ha ndeme ha mashangoḓavha na ha fhano hayani.

4.2. Tshiṱirathedzhi tsho ḓisendeka nga vhubindudzi ha ndeme ha shango na sekithara ya mveledziso ya ikonomi sa (i) zwa masheleni, ndindakhombo, bindu ḽa thengiso ya dzinnḓu; (ii) vhuendedzi ha vhathu na ha thundu, (iii) vhubveledzi; (iv) migodi na vhubwamigodi, (v) muḓagasi, gese na maḓi, nap(vi) zwa vhulimi na mveledziso ya zwiliṅwa.

4.3.  Tshi ṋekedza nḓila dza vhubindudzi u itela u kunga mabindu maṱuku, na ane a khou aluwa uri a dzhenelele kha u lwela u alusa ikonimi. Tshiṱirathedzhi tshi dovha tsha kwama kha thendelano dzo vhalaho dza mashango manzhi, dza dzingu na na dza mashango mavhili dzo sainiwaho nga ḽa Afrika Tshipembe. 

4.4.  Tshiṱirathedzhi tshi elana na zwipikwa zwa pulane ya Mveledziso ya Lushaka, ERRP, Tshiṱirathedzhi tshi Humbulelwaho hafhu tsha Nḓowetshumo na Pulane ya Themamveledziso ya Lushaka ya 2050 yo ṱanganedzwaho zwenezwino.

4.5.  Mavundu a ṱahe na ikonomi dza ndeme dzao dza malo dza mimasipala ya ḓorobo khulwane ndi zwa ndeme kha u tshimbidza tshiṱirathedzhi, tshine tsha ḓo vha ḽiṅwalwa ḽi tshilaho ḽine ḽa ḓo dzulela u khwiṋiswa u itela vhupo ha ikonomi vhu shandukaho.
 
5.  Muhanga wa kushumele kwa Mutshatshame wa Zwitshilaho wa Lushaka (NBF) 

5.1. Khabinethe yo phasisa tshumiso ya NBF. NBF, yo tendelwaho nga Khabinethe uri i lavheleswe nga tshitshavha nga Lara 2020, yo bveledzwa maelana na Ndangulo ya Vhupo ya Lushaka: Mulayo wa Mutshatshame wa Zwitshilaho, wa 2004 (Mulayo wa vhu 10 wa 2004). U ṋekedza zwa ṱhangenelano, u tshimbidzwa na kuitele kwo dzudzanyeaho kha ndangulo ya mutshatshame wa zwitshilaho nga zwipiḓa zwoṱhe zwa muvhuso na madzangano a si a muvhuso (dziNGO), sekithara dza phuraivethe na zwitshavha.

5.2. Nga 2018, Tshiimiswa tsha Mutshatshame wa Zwitshilaho tsha Lushaka tsho ita ndingonyangaredzi dza tshiimo tsha mutshatshame wa zwitshilaho na sisiṱeme ya zwiv tshilaho kha mupo Afrika Tshipembe. Pulane ya nyito ya sekithara yo sedzulswaho ya NBF i livhana na mishushedzo yo vhonalaho u bva kha ndingo idzi.  

5.3.  Muhanga wo vusuludzwaho wo iswa kha zwipiḓa zwoṱhe zwa muvhuso; zwiimiswa zwa muvhuso (dziSOE), zwiimiswa zwa tsireledzo ya mupo, dziNGO na zwitshavha zwapo. Tshumiso ya NBF i endedzwa nga Tshiṱirathedzhi tsha Mutshatshame wa Zwitshilaho tsha Lushaka na Pulane ya Nyito (2015-2025). Ḽa Afrika Tshipembe ndi tshipiḓa tsha tsaino ya Buthano ḽa Mashango a Muṱanganelano kha zwa Mutshatshame wa zwi Tshilaho, ine ya ṱuṱuwedza u vhulungwa ha mutshatshame wa zwi tshilaho, tshumiso i sa nyeṱhi ya zwipiḓa zwayo, na u kovhekana hu sa dzhii sia nahone hu re na ndinganyiso ha mbuelo dzi bvaho kha zwikonyangaredzi.

6. Mvetomveto ya Muhanga wa Kushumele wa Mveledziso ya Siararu (NSDF)

6.1. Khabinethe yo phasisa tshumiso ya mvetomveto ya NSDF. Yo dzudzanywa u ya nga ha Vhupulani ha Siararu na Mulayo wa Ndangulo ya Tshumiso ya Mavu, 2013 (Mulayo wa vhu 16 wa 2013) na u phasiswa u itela vhukwamani na tshitshavha nga 2019. Mihumbulo yo wanala u bva kha vhadzheli vho fhambanaho, hu tshi katelwa zwiimiswa zwa phurofeshinala, zwipiḓa zwoṱhe zwa muvhuso, dziSOE na miraḓo ya tshitshavha.

6.2.  Muhanga wa kushumele u lwela u livhana na u fheliswa ha vhukoloni na ifa ḽa tshiṱalula ḽa siararu nga nḓila yo dzudzanyeaho. U ṋekedzwa zwo sedzwaho lwa tshifhinga tshilapfu zwa siararu zwa kuitele kwa mveledziso kha sisiṱeme ya vhupulani na tshumiso ya mavu. Ḽiṅwalwa ḽi ḓo swikelelea nga kha webusaithi ya Muhasho wa zwa Vhulimi, Tshanduko ya Mavu na Mveledziso ya Vhupo ya Mahayani (www.dalrrd.gov.za).

7. Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Vhuṋe ya Tshiofisi 

7.1. Khabinethe yo phasisa Mbekanyamaitele ya Ndangulo ya Vhuṋe ya Tshiofisi, nga murahu ha vhukwamani na tshitshavha ho angalalaho nga 2021. Mbekanyamaitele iyi i ḓo ima vhuimoni ha Mulayo wa zwa Vhuṋe wa zwino, wa 1997 (Mulayo wa vhu 68 wa 1997), une wa thoma Ridzhisiṱara ya Tshitshavha ya Lushaka (NPR) na u bula tshikoupu kha rekhodo dza khombekhombe dze zwa ṅwalwa khadzo. Mulayo uyu a u elani na maitele a ndayotewa a ndinganyiso, u sa vha hone ha khethululo na tshirunzi tsha vhathu.

7.2. Mbekanyamaitele yo ṱanganedzwaho  i dzinginya NPR nthihi ya didzhithala ya vhathu vhoṱhe – hu si na ndavha na vhudzulapo na tshiimo tsha mbeu – vhane vha dzula na vho dzulaho kha shango. i dovha ya ṋekedza Sisiṱeme ya Vhuṋe ya Lushaka ya bayomeṱiriki (NIS) ine ya ḓo konisa muhumbulo muthihi wa muthu. NIS i ḓo dovha ya kona u vha na tshumisano na dziṅwe sisiṱeme dza muvhuso na dza sekithara ya phuraivethe dza vhuṋe.

7.3. Mbekanyamaitele i ḓo dovha ya khwaṱhisedza tsireledzo ya pfanelo dza miraḓo ya Tshitshavha tsha vhadzia u funaná nga Mbeu ya tshisadzini, ya Tshinna, Mbeu dzoṱhe, vho Shandukisaho mbeu, vha Mbeu dzoṱhe na vha sa Dzheneleli kha zwa vhudzekani.

8.  Ndivhadzamulayotibe ya zwa Mbingano ya Afrika Tshipembe

8.1.  Khabinethe yo phasisa Ndivhadzamulayotibe ya zwa Mbingano ya Afrika Tshipembe u itela tshumiso. Nḓivhadzamulayotibe i fhindula khaṱhulo dza khothe dzo vhalaho dzo wanaho  zwiṅwe zwipiḓa zwa theo ya mulayo ya mbingano ya zwino zwi sa elani na ndayotewa. Yo dzudzanya uro mbingano dzoṱhe dzi khunyeledzwe u ya nga milayo ya ndinganyiso, u shaya khethululo na tshirunzi tsha vhathu sa zwe zwa ṋekedzwa kha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe ya 1996.

8.2. U phasiswa ha Nḓivhadzamulayotibe zwi ḓo phasisa vhadzulapo na vhadzuli vha ḽa Afrika Tshipembe vha maitele oṱhe a zwa mbeu, vhurereli na zwa mvelele u khunyeledza ṱhangano dza mulayo maelana na maitele a ndayotewa hu na milayo ya ndayotewa. Nḓivhadzamulayotibe i sumbedza dziṅwe dza ṱhangano dzi songo katelwa sa mbingano dza vhana na idzo dzine dza itwa hu si na vhaṅwe vhathu.

9.  Mbekanyamaitele ya Mukano Muthih wa Vhoṱhe (OSBP)

9.1. Khabinethe yo phasisa OSBP na tshiṱirathedzhi tsha tshumiso. Mbekanyamaitele i lingedza u pfananya u tshimbila ha vhathu na thundu vhukati ha mikano ya mavu a ḽa Afrika Tshipembe na mashango a maḽedzani naḽo. i ṋekedza u shumiswa ha Muhanga wa Kushumele Muthihi wa Mikano wo ṱanganedzwaho nga Khabinethe nga 2018.

9.2. Tshumiso ya mbekanyamaitele i ḓo fhungudza tsitsikano kha mikano ya mavu a shango ḽashu u itela vhaendi vha pfukaho mikano na vharengisi. U dzhenelela uhu ndi ha ndeme hafhu sa nungo dza shango dza u tshimbidza thendelano ya AfCFTA.

9.3.  Musi zwi i tshi vho tou shuma tshoṱhe na theo ya mulayo yo teaho nga khwiṋisa ya themamveledziso, ri lavhelela uri u shumiwa ha thundu, dzigoloi na vhathu zwi ḓo vha nga nḓila nthihi yo ṱanganelanaho ine ya ṱavhanya.

10.  U farwa ha tshifhinganyana ha Khomishini ya zwa Kilima ya Phuresidennde

10.1. Khabinethe yo phasisa u farwa ha tshifhinganyana ha Khomishini ya zwa Kilima ya Phuresidennde nga vha Khoro ya Mveledziso ya Ikonomi na zwa Vhashumi ya Lushaka (Nedlac). Nedlac i ḓo fara khomishini na muṅwaleli wayo lwa miṅwaha mivhili kana tshifhinga tshipfufhi u itela melvho wa Mulayo wa Tshanduko ya Kilima.

10.2. Tshikhala itshi tshi ḓo dovha tsha ṋekedza khomishini – hu na tshumisano Muhasho wa zwa Maḓaka, Vhureakhovhe na Vhupo – u itela u fhedzisa ngudo dza khonadzeo na nyimele ya bindu u itela u thomiwa hu ḓaho ha khomishini sa zwe zwa topolwa nga Mulayotibe wa Tshanduko ya Kilima.

11. Mvetomveto ya Nḓivhadzamulayotibe wa Mbekanyamaitele ya Zwiporo ya Lushaka

11.1.  Khabinethe yo phasisa mvetomveto ya Nḓivhadzamulayotine wa Mbekanyamaitele ya Zwoporo ya Lushaka. Mbekanyamaitele i ḓo endedza kha u sikwa ha sisiṱeme i pfadzaho ya zwa vhuendi ine ya ḓo kona u ṱaṱisana kha vhupo hapo na mashangoḓavha.

11.2.  Mbekanyamaitele i dzinginya u dzhenelela ho livhaho hune ha ḓo bveledza vhubindudzi kha zwa vhuhwalathundu na tshumelo dza vhaṋameli. i ḓo dovha ya khwiṋisa u swikelela vhupo ha mahayani na u takula nyaluwo ya ikonomi. Zwi ḓo dovha zwa dzhenelela kha u sa nyeṱha ho livhaho u fhungudza mihasaladzo ya shango saizwi zwi tshi dzinginya thekhinoḽodzhi dza zwiporo dza dzhenethiki kha u khwiṋisa tshiimo tsha zwiporo.

11.3.  Mbekanyamaitele i ḓo itwa ya tshitshavha musi Muhasho wa zwa Vhuendi wo no anḓadza kha Gurannḓa ya Muvhuso.

C.  Mulayotibe

1. Mulayotibe wa Maanḓalanga a zwa Mikano ya Masipala o Ḓiimisaho (IMDA) wa 2022 

1.1.  Khabinethe yo phasisa u ḓiswa ha Mulayotibe wa IMDA wa 2022 Phalamenndeni u itela u shumiwa hafhu. Mulayotibe wo anḓadzwa u itela mabulamihumbulo a tshitshavha kha Fulwana 2020 zwa tevhelwa nga vhukwamani kha mabulamihumbulo e a wanala u bva kha tshitshavha.

1.2.  Mulayotibe u ṋekedza muvhuso ndango ya IMDA. Makumedzwa awo a katela u bvisela khagala maga a miraḓo ya Bodo na uri vha tea u shuma lu si lwa tshifhinga tshoṱhe, nga nnḓa ha musi hu Mudzulatshidulo ane a nga shuma lwa tshoṱhe. U dovha wa endedza IMDA kha maitele o livhaho u tiwa ha mikano.

D.  Mushumo u ḓaho

1.  Madalo kha ḽa Vhubvaḓuvhakati

1.1. Phuresidennde Vho Ramaphosa vha ḓo rangaphanḓa vhurumelwa ha dziminisiṱa u ya kha Ṱano ḽa Ḽifhasi ngei Dubai in the United Arab Emirates nga Musumbuluwo, 28 Ṱhafamuhwe 2022. Ḽa Afrika Tshipembe ḽi khou dzhenelela kha ṱano hu na u ṱana ha maṱhakheni ha vhufa ha shango ho pfumaho na zwikhala zwa vhubindudzi. 

E.  Milaedza

1. U fululedza

Khabinethe yo fululedza na u tamela mashudu: 

- Thimu ya khirikhethe ya vhafumakadzi ya Afrika Tshipembe: kha u takulela nṱha fulaga ya lushaka kha Miṱaṱisano ya Lifhasi ya Khirikhethe ya Vhafumakadzi ngei New Zealand. Vho kunda Ngweṋa dza LḼfhasi dza zwino dzi re England kha mutambo wavho wa vhuraru he vha kona u kunda kha mitambo miṋa ya muṱaṱisano u swika zwino.

2.  Maipfi a ndiliso

- Khabinethe yo farina na phuresidennde Vho Ramaphosa kha u isa maipfi a ndiliso kha muvhuso na vhathu vha Riphabuḽiki ya Zambia nga murahu ha u lovha na Phuresidennde ya kale Vho Rupiah Bwezani Banda (85).

Khabinethe yo isa maipfi a ndiliso kha vha muṱa na khonani dza:

- Vho Michael Spicer (68), Muofisiri Muhulwane wa kale wa (CEO) wa Vhuraphanḓa ha zwa Mabindu Afrika Tshipembe, vho shumaho mushumo wa ndeme kha u bveledza vhushaka ho khwaṱhaho vhukati ha mabindu na muvhuso.

- Vho Luzuko Koti (47), Mulangi wa zwa Vhudavhidzani na Mbambadzo wa kale wa Nelson Mandela Foundation na Minidzhere wa zwa Vhubindudzi wa Channel Africa.

- Vho Sheik Abdul Gamiet Gabier (86), Phuresidennde wa Vhutshilotshoṱhe wa Khoro ya Vhahaṱuli ya vha Muslim ya Afrika Tshipembe, vhe vha vha vhe radzipfunzo a ḓivhiwaho, mulwela tshitshavha na ḽidzhakanḓila ḽa Al-Azhar Institute ya Cape Town.
 

F. U tholwa

U tholwa hoṱhe hu ḓo khunyeledzwa nga murahu ha u khwaṱhisedzwa ha ndalukano na u ṱanzwa madzina ho teaho.

1. Miraḓo ya Bodo i si ya Khorotshitumbe ya Koporasi ya zwa Masheleni a Dzinnḓi ya Lushaka: 

(a) Vho Luthando Vutula; 
(b) Vho Thembinkosi Bonakele;
(c) Vho Seithati Bolimpobo;
(d) Vho Thembisile Chiliza;
(e) Vho Palesa Kadi; 
(f)  Vho Philisiwe Mthethwa;
(g) Vho Thulani Mabaso;
(h) Vho Paul Heeger;
(i)  Vho Velile Cecil Dube;
(j)  Vho Tshepiso Kobile; na 
(k) Vho Ayesha Seedat.

2. Vho Lwazi Mboyi sa CEO ya Zhendedzi ḽa zwa Vhuendi ḽa ha Badani ḽa Vhupfukamikano.
3. Vho Nozipho Mdawe sa CEO wa Tshumelo ya Vhuendamaḓanzhe ya Vhuendi ya Muyani.
4. Vho Tshepo Kgare sa CEO sa ya Tshiimiswa tshi Langaho zwa Tsireledzo ya Raḽiwei
5. Vho Brenton Van Vrede sa Minidzhere Mulangi: Ndangulo ya Tshumelo ya Mphomali kha Zhendedzi ḽa Tsireledzo ya zwa Matshilisano ḽa Afrika Tshipembe

Mbudziso: Vho Phumla Williams – Muambeli wa Khabinethe
Luṱingothendeleki: 083 501 0139