A. Xiyimo xa Khabinete eka Timhakakulu

1. Tlilasi ya 2020

1.1. Khabinete yi hoyozerile Tlilasi ya 2020 lava va nga tiyisela ku hlula hinkwaswo naswona va fikelela xikatsa xa kahle swinene mimbuyelo ya ka matiriki. Swikambelo swa 2020 leswi swi nga vona ku tlakuka eka nhlayo ya vadyondzi lava va nga tsala swikambelo swa vona swo hetelela loko hi fananisa na 2019, hi tlhele hi vona ku tlakuka ka nhlayo ya vadyondzi lava va nga fikelela ku pasa ko amukeriwa ka Bachelara.  

1.2. Khabinete yi navelela vadyondzi hinkwavo leswa kahle loko va ha sungula malembe ya vona yo hambanahambana ma le ndzhaku ka ku heta xikolo. Ku tatisa eka tidyondzo ta yunivhesiti, vadyondzi va hlohloteriwa ku tlhela va lava vuleteri bya swikili swa mitirho wa mavoko lebyi byi kumekaka eka tikholichi ta Dyondzo na Vuleteri bya Xithekiniki na Mitirho ya Mavoko (TVET) tanihi xiphemu xa ku tiyisa masungulo ya swikili swa xithekiniki a Afrika-Dzonga lama ya nga ya nkoka eka ikhonomi ya hina. Vadyondzi lava va nga fikelelangiki eka tikholichi ta TVET kumbe tiyunivhesiti va hlohloteriwa ku lava Nongoloko wa Nkarhi wa Vumbirhi wa Matiriki.

1.3. Khabinete yi tlhele yi hoyozela tiofixiyali hinkwato na vufambisi bya Ndzawulo ya Dyondzo ya Masungulo lava – eka ku engetela eka ku tirhisa magoza ya rihanyu na vuhlayiseki eswikolweni hi 2020 ku sirhelela vadyondzisi na vadyondzi eka ntungukulu wa Vuvabyi bya Khoronavhayirasi (COVID-19) – va tirheke hi matimba ku fikelela mimbuyelo ya ka matiriki yo tsakisa swinene.  

1.4.  Khabinete yi navela ku komba ku khensa eka vadyondzisi hinkwavo, timininjhere ta swikolo, tiofixiyali eka tisisiteme ta dyondzo ya masungulo, tiyuniyoni ta vadyondzisi, mihlangano ya vadyondzi, vadyondzi na vatswari va vona eka ku tirha ka vona hi ku tikarhata na ku tinyiketela ka nhlanganelo ku tiyisisa leswaku hi fikelela muxaka wa mivuyelo leyi hi nga tinyungubyisaka hi yona handle ka ku tikeriwa loku hi nga hlangana na kona hi 2020. 

1.5. Khabinete yi tsakisiwa hi leswaku lembe ra xikolo ra 2021 ri sungurile ximfumo naswona yi na ku tshemba leswaku magoza lama ma nga kona ma ringanerile ku dyondzisa na ku dyondza ko hlayiseka. Munhu un'wana na un'wana u na vutihlamuleri byo tshama a ri na vukheta na ku landzelela hi vurhonwana milawu ya rihanyu na vuhlayiseki, leyi yi nga endleriwa ku sirhelela rihanyu na vuhlayiseki bya vadyondzisi, vatirhi na vadyondzi. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku seketela vadyondzi va ka hina na ku tiyisisa leswaku va humelela.

2. Mbulavulo hi Xiyimo xa Rixaka (SoNA)

2.1. Khabinete hi amukerile SoNA ya 2021 leyi yi nga nyikiwa hi Muhloniphekinkulu, Phuresidente Matamela Cyril Ramaphosa, eka Ntshamo wa Nhlanganelo wa swirho swo hambana wa tindlu timbirhi ta Palamende – Huvo ya Rixaka na Huvo ya Rixaka ya Swifundzakulu – eKapa hi Ravumune, 11 Nyenyenyana 2021.

2.2. SoNA na Angulo wa Phuresidente eka njhekajekisano wa SoNA swi nyike xiviko xa ndzima leyi khatsiweke eka nsimeko wa Kungu ro Aka hi Vuntshwa na Nhlakarhelo ra Ikhonomi (ERRP) na kungu ra nsimeko lowu khumbaka wa makungu ya mfumo. Khabinete yi tiyimiserile ku simeka hi ku hetiseka ku tiboha hinkwako loku ku nga tivisiwa hi Phuresidente.

2.3. Loko haha amukela mitlhontlho ya swa vanhu na ikhonomi leyi yi hi kongomaka, Khabinete yi tshama ya ha ri na ntshembo wa leswaku yi ta tirhiwa hi nsimeko wa ERRP na Nongoloko wa Maendlelo wa Mfumo (PoA), na nkongomo wo fikelela ku kula ko katsa hinkwavo na swikongomelokulu swa Xivono xa hina xa 2030 tanihilaha swi nga vuriwa hakona eka Kungu ra Nhluvukiso ra Rixaka (NDP).

2.4. Handle ka ku salela endzhaku loku nga vangiwa hi ntungukulu wa COVID-19 lowu nga sungula hi 2020, PoA hinkwayo yi tshama ya ha ri endleleni hambileswi yi nga hungutiwa rivilo. Hi Ravunharhu, 24 Nyenyenyana 2021, Holobye wa Timali Tito Mboweni u andlarile mpimanyeto ku nyika timali eka makungu ya lembe leri.

3. Xiviko xa Nkambisiso xa NDP

3.1. Khabinete yi tekele enhlokweni xiviko eka mivuyelo ya nkambisiso wa NDP naswona yi ta ringeta hi matimba ku vuyisela nhluvuko eka ku hoxa xandla ka mfumo eka Xivono xa 2030. Khomixini ya Nkunguhato ya Rixaka yi ta humesa Xiviko xa Nkambisiso xa NDP.

4. Nhluvukiso wa swisawutisi swa laha kaya

4.1. Khabinete yi amukerile matshalatshala na ndzima leyi khatsiweke hi van'watisayense va ka hina, valavisisi na vativinkulu va swa vutshunguri eka pfhumba ra rixaka xo hluvukisa swisawutisi swa hina vini ku lwisana na mitungu ya sweswi na leyi ya ha taka. Van'watisayense va ka hina, valavisisi na vativinkulu va swa vutshunguri va vile emahlweni eka ku lwisana ntungukulu wa COVID-19 naswona va rhangele vulanguteri bya vona ku hundzisiwa ka vuvabyi hi swilawulantekelelo bya xitsongwatsongwana xa COVID-19, leswi swi nga hetelela hi ku thumbiwa ka muxaka wa 501Y.V2. Hi mhaka leyi, Khabinete yi rhandza ku hoyozela van'watisayense na valavisisi va Afrika-Dzonga hinkwavo lava va nga kota ku endla xitsongwatsongwana hi vuntshwa elaboretari ku endlela ku antswisa ndzavisiso eka vutshunguri bya ntungukulu wa COVID-19.  

4.2. Khabinete yi tshemba leswaku sisiteme ya hina ya sayense na vaendli va leswintshwa ya rixaka i xipfuno xa nkoka lexi xi faneleke ku hlayisiwa na ku hluvukisiwa. 

4.3. Na ku hundza eka ndzavisiso hi COVID-19, van'watisayense na vaendli va leswintshwa va Afrika-Dzonga vo tiveka emisaveni hinkwayo va humelerisile thekinoloji ya xiyimo xa le henhla yo tanihi leyizara ya xidijitali yo sungula ya misava na xikenara xa ekisirheyi xa miri hinkwawo xa Lodox.   

5. Ku hangalasiwa ka xisawutisi xa COVID-19

5.1. Khabinete yi amukerile ku sunguriwa ka ku hangalasiwa ka rixaka ka nongoloko wa nsawutiso wa COVID-19, na mipimamurhi yo sungula ya xisawutisi xa Johnson & Johnson leyi nga eku tlhaveriweni vatirhi va nhlayiso wa rihanyu (tiHCW) eka havumbirhi bya tisekitara ta mfumo na to ka ti nga ri ta mfumo. 

5.2. Kusukela loko ku sungurile ntungukulu wa COVID-19, tiHCW ta hina ti vile xitlhangu lexi xi nga hlayisa rixaka ra hina.  Ti langutanile na xitsongwatsongwana hi mimombo naswona ti kondzelerile eka xitsongwatsongwana xo ka xi nga heli matimba. Ku tinyiketela ka vona loku nga tilaveriki swa vona vini swi ponise vutomi byo tala naswona rixaka ra ka hina ri va kolota xikweleti xo ka xi nga heli xa ku khensa. 

5.3. Nsawutiso wa vona wu ta pfuna ku va sirhelela eka ntluletavuvabyi na ekuheteleleni ku tlherisela rixaka ra ka hina eka ntolovelo. Khabinete yi tsakisiwa hi leswaku timiliyoni ta swisawutisi swo engetelela leswi xaviweke kusuka eka swihlovo swo hlayanyana swi ta fika hi mikarhivunavi yo hambana eka tin'hweti leti taka, ku sungula hi Nyenyankulu 2021.

5.4. Xikan’wekan’we loko tiHCW ti sawutisiwile tanihi xiphemu xa Xiphemu xa 1 xa qhinga ra ku hangalasa nsawutiso, Xiphemu xa 2 xi ta kongomisa eka vatirhi va nkoka swonghasi na mintlawa yo ka yi nga sirhelelekangi, leyi yi katsaka vanhu lava va nga na malembe ya le henhla ka 60 hi vukhale, vanhu lava nga na mavabyi yo godzombela na lava va tshamaka eka tindhawu to fana na makaya ya vadyuhari na tihositele. 

5.5. Vaakatiko va tsundzuxiwa leswaku nsawutiso i mahala naswona i ku titwela, naswona wu tshama wa ha ri xisirheleri lexi tlulaka hinkwaswo ehenhla ka xitsongwatsongwana, hi ku ya emahlweni hi landzelela milawu ya rihanyu na ku papalata tihlengeletano letikulu, ku ambala swipfalaxikandza eka ndhawu ya mani na mani, ku basisa swandla hi mati na xisibi kumbe xibasisaswandla lexi nga na xihoko xa 70% na ku siya mpfuka exikarhi ka vanhu wa kwalomu ka 2,5 wa timitara. Magoza lama ma na nkoka swonghasi eka rihanyu ra rixaka ra ka hina. 

6. Nkambisiso wa Nhlayo ya Vatirhi wa Kotara na Kotara wa vu4 (QLFS)

6.1. QLFS ya vu4 leyi humesiweke hi Tinhlayohlayo ta Afrika-Dzonga hi Ravumbirhi, 23 Nyenyanyana 2021 yi ya emahlweni yi hi tsundzuxa hi mitlhontlho ya ku pfumaleka ka mitirho loku tiko ri nga langutana na kona.  Hambiswiritano Khabinete yi hlohloteriwa hi swihluke swa rihlaza leswi ikhonomi ya hina yi yaka emahlweni yi swi kombisa eka xiviri xa ikhonomi xo tika xa sweswi.

6.2. Hi ku ya hi tinhlayonhlayo ta sweswinyana ku thoriwa swi tlakukile hi 333 000 wa mitirho, na sekitara ya ximfumo leyi hoxaka xandla swinene (189 000 wa mitirho) exikarhi ka Kotara ya 3 na Kotara ya 4 hi 2020. Ku yisa emahlweni, ku vile na ku hunguteka ka nhlayo ya Lava nga Riki eku Tirheni eka Ikhonomi hi 890 000 hi Kotara ya 4 hi 2020 loko ku pimanisiwa na Kotara ya 3 hi 2020.

6.3. Khabinete ya ha vilerisiwa hi leswaku mpimo lowu ikhonomi yi tumbuluxaka mitirho hi wona wu tshama wa ha nonoka kutlula mpimo lowu tiko ri lahlekeriwaka hi mitirho hi wona wa 701 000 exikarhi ka Kotara ya 3 na Kotara ya 4. Hambileswi Kotara ya 4 yi nga vona ku tlakuka ka mpimo wa ku pfumaleka ka mitirho, ntlakuko wa tiphesente wa 1, 7% wa ha ri ehansi eka ntlakuko wa Kotara ya 3 wa 9% wa ku pfumaleka ka mitirho.

6.4. Swa kanganyisa leswaku vantshwa va vumba nhlayo leyikulu ya lava va nga tirhiki. MaAfrika va vantima na va makhaladi xikan’we na vavasati va tshama va ha ri mitlawa leyi nga sirhelelekangiki eka ikhonomi ya tiko, naswona leswi swi tiyisisisa vutiyimiseri bya mfumo ko hatlisisa magoza ku seketela na ku pfumelela ku teka xiave ko twala ka vantshwa, vavasati na vantima eka ikhonomi ya tiko. Leswi swi fambelana na ku tinyiketela nakambe eka ku antswisa ikhonomi na ku cinca loku nga tivisiwa hi Phuresidente eka SoNA ya 2021.     

7. Mpimanyeto wa Rixaka wa 2021

7.1. Ku andlariwa ka Mpimanyeto wa Rixaka wa 2021 i xiphemu xa nkoka xa sisiteme yo pfuleka na vutihlamuleri ya xidemokirasi ya Afrika-Dzonga. Hi ku landzela SoNA ya Phuresidente Ramaphosa, Mpimanyeto wa Rixaka wa 2021 wu andlala kungu ra timali ra mfumo ku seketela nsimeko wa PoA ya rixaka tanihileswi swi nga hlamuseriwa hakona eka SoNA ya 2021. 

7.2. Khabinete yi amukela Mpimanyeto wa Rixaka wa 2021 tanihi xihlawuriwa xo tlula hinkwaswo eka ku ringanisa vuyisekamahlweni bya nkwama loko ku nyikiwa timali eka swirhangana swa nkoka swonghasi swa mfumo swo tanihi ku xaviwa ka swisawutisi swa COVID-19, ku seketela lava nga sirhelelekangiki eka rixaka ra ka hina hi nongoloko wa mali ya nhlayiso wa vanhu wo angarhela na ERRP ku kota ku aka ikhonomi hi vuntshwa, ku seketela ku tumbuluxiwa ka mitirho na ku koka rinoko ra vuvekisi, hambileswi hi nga ehansi ka mbangu wa ikhonomi lowu nga na mitlhontlho.

8. Ku yiviwa ka Tintambhu ta Koporo

8.1. Khabinete yi amukerile ku gweviwa loku ka ha ku humelelaka hi Khoto ya le Henhla ya Kapa Vupeladyambu ka swirho swa ntlhanu swa ntlawa makhamba lowu wu nga voniwa nandzu wa ku yiva tintambhu ta koporo eka ku tshama ejele malembe ma 1 250. Hi hoyozela tiejensi ta nsindziso wa nawu eka ku khoma vanhu lava na ku chuchisiwa ko humelela ka lava va nga na xiave eka ku yiviwa ka tintambhu ta koporo. 

8.2. Khabinete yi na ku tshemba leswaku ku khomiwa loku ka ha ku humelelaka na ku swigwevo swi rhumela xihungwana xo tiya xa leswaku lava va nga na xiave eka ku kanganyisa ikhonomi na vugevenga va ta langutana na nawu hi ku hetiseka. Hi kombela vaaki ku mangala swigevenga eka tiejensi ta nsindziso wa nawu.
 
9. Madzolonga yo ya hi Rimbewu na ku Dlayeteriwa ka Vavasati (GBVF)

9.1. Khabinete yi amukerile ku khomiwa ka wanuna loyi a nga hlasela hi tihanyi Mnn Dimakatso Ratselane, mutekamahungu wa Lesedi FM.

9.2. Khabinete yi amukerile ku gweviwa ka mudlayi wa Tshegofatso Pule loyi a bihe emirini na ku khomiwa ka Nthuthuko Shoba, muhlekisani tlhelo tata wa n'wana wa yena loyi a nga si velekiwa, eka ehleketeleriwa ku va a kunguhatile ku dlawa kakwe. 

9.3. Khabinete yi kombela sisiteme ya vululami bya vugevenga ku tiyisisa leswaku vululami byi va kona hi ku yimela Mnn Ratselane, sirha Mnn Pule na vaxanisiwa van'wana va GBVF. Ku herisa madzolonga ehenhla ka vavasati na vana swi lava hinkwerhu hi yima hi milenge hi herisa ndzhukano lowu.

10. Masagwadi ya Vuhlanganisi ya Muganga wa Nhluvukiso wa Dzonga wa Afrika (SADC)

10.1. Khabinete yi kombela swihangalasamahungu swa Afrika-Dzonga ku nghenela eka mphikizano wa Masagwadi ya Swihangalasamahungu swa SADC wa 2021. Vatekamahungu lava nga na ku tsakela va nga fikelela vuxokoxoko byo tala hi mayelana na mphikizano lowu kusuka eka www.sadc.int(link is external) na le ka www.gcis.gov.za.

10.2. Masagwadi lama ma kondletela ntwanano wa xifundza na ntirhisano hi ku hlohlotela vatirhi va swihangalasamahungu eka matiko ya swirho swa SADC ku angarhela timhaka leti khumbaka xifundza lexi.

B. Swiboho swa Khabinete

1. Xiyimo xa Mhangu xa Rixaka

1.1. Khabinete yi pfumelerile xiboho xa ku tivisa Xiyimo xa Mhangu xa Rixaka hi ku landza ku onheteriwa loku vangiweke hi xidzedze xa titiropiki xa Eloise na timpfula ta nguva ya ximumu leti nga siya swimakiwakulu na makaya swi onhakile eka swifundzakulu swo hambanahambana. Leswi swi endliwa hi ku landza Xiphemu xa 27(1) xa Nawu wa Malawulelo ya Timhangu, 2002 (Nawu wa 57 wa 2002).

1.2. Ntiyisiso wu ta pfuna mfumo ku antswisa magoza lama nga kona lama tekiweke hi swiyenge swo hambanahambana swa tiko ku hunguta nkhumbo wa mhangu ya rixaka.

2. Xiviko xa Khomixini ya Nkambisiso wa Miholo ya Phuresidente (PRRC) 

2.1. Khabinete yi amukerile na ku pasisa Xiviko xa PRRC. PRRC yi thoriwile ku lavisisa miholo na swipimelo swa le ntirhweni Vukorhokeri bya Mfumo na le ka mavandla ya mfumo wa rixaka na wa swifundzakulu lama ya nga xaxametiwa eka Xiphemu xa A na C, Xedulu ya 3 ya Nawu wa Malawulelo ya Timali ta Mfumo, 1999 (Nawu wa 1 wa 1999).  

2.2. Tisekitara ta swirhangana leti nga katsiwa eka xiviko i dyondzo, rihanyu, sekitara ya vusirheleri na mavandla ya mfumo (Xedulu ya 3A na 3B ya PFMA ya 1999. Xiviko xi ta fikeleleka eka webusayiti ya Ndzawulo ya Vukorhokeri bya Mfumo na Mafambiselo eka (www.dpsa.gov.za).

3. Xiviko xa Tiko xa Afrika-Dzonga eka Nhlangano wa Matiko (UN) eka ku Herisiwa ka Mixaka Hinkwayo ya Xihlawuhlawu xo ya hi Nghohe  

3.1. Khabinete yi pasisile ku tisiwa ka xiviko xa tiko xa nkarhi lowu pimiweke xa vukaye kufika eka xa vu11 xa Afrika-Dzonga eka Ntsombano wa Matiko ya Misava wa UN eka ku Herisiwa ka Mixaka Hinkwayo Xihlawuhlawu xo ya hi Nghohe (ICERD). Afrika-Dzonga yi sayine ICERD hi 1994 naswona yi yi pasisile hi siku ra 10 N'wendzamhala 1998.

3.2. Xiviko xi andlala ndzima leyi khatsiweke hi Afrika-Dzonga eka ku veka magoza ya ku endla milawu, ya vuavanyisi na mafambiselo ku herisa mixaka hinkwayo ya xihlawuhlawu xo ya hi nghohe.   

3.3. Xiviko lexi xa nkarhi lowu pimiweke hi ndzima leyi khatsiweke xi kongomise eka ku antswisiwa ka ndzingano, ku lwisana na rivengo ra vahlapfa na swin'wana leswi nga amukelekiki swo fambelana na swona, ku siveriwa ka vugevenga bya rivengo, na ku kombisa mitlhontlho leyi ya ha saleke. Endzhaku ka ku nyika xiviko eka huvo leyi faneleke, xiviko lexi xi ta fikeleriwa hi un'wana na un'wana.
 
4. Amukelo wa Ntwanano wa Matiko ya Misava eka Ntshikelelo na Nxupulo wa Vugevenga bya Mfumo wa Xihlawuhlawu 

4.1. Khabinete yi pasisile ku andlariwa ka Ntsombano wa Matiko ya Misava eka Ntshikelelo na Nxupulo wa Vugevenga bya Mfumo wa Xihlawuhlawu ePalamende leswaku wu amukeriwa. Leswi swi endliwa hi ku ya hi Xiphemu xa 231(2) xa Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996. Ntsombano lowu, exikarhi ka yin'wana, wu tivisa mfumo wa xihlawuhlawu tanihi vugevenga ehenhla ka rixaka ra vanhu naswona xi tise nchavo wo tivikana eka ku rhula ka matiko ya misava na nsirhelelo.  

4.2. Xikan’wekan’we loko wu tava wu pasisiwile hi tindlu hatimbirhi ta Palamende, Ndzawulo ya Vuxaka bya Matiko ya Misava na Ntirhisano yi ta humesa ntwanano lowu wa amukelo hi UN. 

5. Ku cinciwa ka ntwanano exikarhi ka Afrika-Dzonga na Netherlands eka mali ya nhlayiso wa vanhu 

5.1.  Khabinete yi pasisile ku cinciwa ka ntwanano exikarhi ka mfumo wa Afrika-Dzonga na mfumo wa Kingdom of Netherlands eka ntirhisano wa mali ya nhlayiso wa vanhu. 

5.2. Ntwanano lowu wa ntirhisano eka mali ya nhlayiso wa vanhu wu sayiniwile eka The Hague hi Mudyaxihi 2001. Ntwanano lowu wu humelerisa ku rhumeriwaka ematikweni mambe ka mali ya nhlayiso wa vanhu eka vaakatiko vo hambanahambana. Pholisi ya Mali ya Nhlayiso wa Vanhu wa Netherlands yi endlile ku cinca eka ku rhumeriwa ka yona ematikweni mambe ka mali ya nhlayiso wa vanhu wa yona hi mayelana na vana va Madachi. Ku cinca loku ringanyetiwaka i ku fambelanisa ntwanano lowu eka ku cinca loku. 

6. Ku pasisiwa ka Khomferense ya Vuhlanganisi bya Xiyanimoya ya Misava ya 2019 (WRC-19)

6.1. Khabinete yi pasisile ku tisiwa ka Milawu yo Hetelela ya WRC-19 ePalamende ku ta pasisiwa, hi ku fambelana na Xiphemu xa 231(2) xa Vumbiwa. WRC-19 i mbuyelo wa khomferense ya Yuniyoni ya Vuhlanganisi bya Tiqingho ya Matiko ya Misava (ITU) ya UN leyi yi khomiwaka lembe na lembe, exikarhi ka swin'wana, ku kambisisa na ku pfuxeta milawu ya xiyanimoya. Afrika-Dzonga i musayini eka ITU. Xikan’wekan’we loko Palamende yi pasisa Nawu wo Hetelela wa WRC-19, Afrika-Dzonga yi ta cinca Kungu ra Xihondzo xa Xiyanimoya xa Rixaka hi mfanelo.

7. Phepha ra Swibumabumelo swa Mfumo leri Pfuxetiweke eka Pholisi ya Vutleketli ya Rixaka 

7.1. Khabinete yi pasisile Phepha ra Swibumabumelo swa Mfumo leri Pfuxetiweke eka Pholisi ya Vutleketli ya Rixaka.  Ri siva Pholisi ya Vutleketli ya Rixaka ya 1996. Pholisi leyi pfuxetiweke yi tirhana na ku cinca loku ku nga va kona eka malembe lama nga hundza emagondzweni, exiporweni, elwandle na le ka swivandla swa le ka vuhahisi. Yi fambelanisa hi ku angarhela tiko eka maendlekelo ya vutleketli bya matiko ya misava, bya xifundza na bya tikokulu. 

7.2. Pholisi yi hundzile hi le ka mikanerisano yo anama na vakhomaxiave hinkwavo lava faneleke.  Xikan’wekan’we loko yi gazetiwile, tsalwa ri nga fikeleleka eka webusayiti ya Ndzawulo ya Vutleketli eka (www.transport.gov.za). 

C. Milawumbisi

1. Nawumbisi wa Khoto ya Misava 

1.1.  Khabinete yi pasisile ku tisiwa ka Nawumbisi wa Khoto ya Misava ePalamende ku phurosesiwa. Nawumbisi lowu wu tumbuluxa Khoto ya Misava yo kongomisa, na vuavanyisi bya yona, swileriso na swiboho swi aphiliwaka eka Khoto ya Misava yo kongomisa leyi ringanyetiwaka. 

1.2. Nawumbisi lowu wu ta lulamisa mithontlho leyi yi nga tokotiwa ehansi ka Nawu wa ku Vuyiseriwa ka Timfanelo ta Misava, 1994 (Nawu wa 22 wa 1994) yo tanihi ku salela endzhaku ka swikoxo swa misava na tindlela ta malulamiselo ya mikwetlembetano loko mikwetlembetano yi tumbuluka. Wu ta tlhela wu hoxa xandla swinene eka nsimeko wa Nongoloko wa Antswiso wa Misava.

2. Nawumbisi wo Cinca wa Gasi wa 2020

2.1. Khabinete yi pasisile ku tisiwa ka Nawumbisi wo Cinca wa Gasi wa 2020 ePalamende.  Nawumbisi lowu ringanyetiwaka mavonelo wu lava ku fambelanisa indasitiri ya Gasi eka, exikarhi ka swin'wana, tithekinoloji ta vutleketli letintshwa ta tigasi ntumbuluko na tigasi leti nga riki ta ntolovelo leti a yi nga katsiwanga eka Nawu wa Gasi wa sweswi, 2001 (Nawu wa 48 wa 2001). Micinco leyi, leyi yi kanerisaniweke hi ku hetiseka na vakhomaxiave lava faneleke, yi ta hoxa xandla eka swimakiwakulu swa vuvekisi leswi yaka emahlweni ku tiyisisa ku hambana ka nkatso wa eneji wa tiko.

2.2. Nawumbisi lowu wu ta hundza hi le ka tiphurosese ta mikanerisano ya Palamende to engetela ku tiyisisa leswaku wu ta pfumeleriwa hi ku angarhela eka ku tirhisiwa xikan’wekan’we loko wu pasisiwile wu va nawu. 

3. Nawumbisi wo Cinca wa Nkondletelo wa Ndzingano na Nsivelo wa Xihlawuhlawu xo ka xi nga Lulamangi wa 2021

3.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa leswaku vaaki va veka mavonelo ka Nawumbisi wo Cinca wa Nkondletelo wa Ndzingano na Nsivelo wa Xihlawuhlawu xo ka xi nga Lulamangi wa 2021. Micinco leyi ringanyetiwaka yi lava ku tirhana na mitsano leyi nga eka ku Nawu wa Nkondletelo wa Ndzingano na Nsivelo wa Xihlawuhlawu xo ka xi nga Lulamangi wa, 2000 (Nawu wa 4 wa 2000). Micinco leyi ringanyetiwaka yi ta tiyisa vuswikoti bya wona bya ku sivela xihlawuhlawu na ku kondletela ndzingano wa maAfrika-Dzonga hinkwavo, tanihilaha swi nga andlariwa hakona eka Xiphemu xa 9 xa Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996.

3.2. Nawumbisi lowu wu ta gazetiwa naswona wu ta endliwa leswaku wu fikelelaka eka webusayiti ya Ndzawulo ya Vululami na Nhluvukiso wa Vumbiwa eka (www.justice.gov.za).

4. Nawumbisi wo Cinca wa Bangi ya Poso ya Afrika-Dzonga wa 2020

4.1. Khabinete yi pasisile ku kandziyisiwa ka Nawumbisi wo Cinca wa Bangi ya Poso ya Afrika-Dzonga wa 2020 leswaku va vaaki va nyika mavonelo. Nawumbisi lowu wu cinca Nawu wa lava Tihlawulekisaka hi Xinawu wa Bangi ya Poso ya Afrika-Dzonga, 2010 (Nawu wa 9 wa 2010).

4.2. Nawumbisi lowu wu lulamisela ku tumbuluxiwa ka Khamphani yo Vekisa ya Bangi ya Poso ya Afrika-Dzonga hi ku ya hi Nawu wa Tibangi, 1990 (Nawu wa 94 wa 1990). Khamphani leyi yi ta lulamisela nkatso wa vanhu va tiko la nga katsiwangiki eka swa timali ku teka xiave hi ndlela yo tivikana eka migingiriko ya ikhonomi. Wu ta nyika xitirhisiwa xa vulombisi bya timali eka vukorhokeri byin'wana bya timali bya mfumo. 

D.  Swiendleko leswi swa ha taka

1. Siku ra Vavasati ra Matiko ya Misava

1.1. Khabinete yi ta tikatsa misava hinkwayo ku tlangela Siku ra Vavasati ra Matiko ya Misava hi siku ra 8 Nyenyankulu 2021. Siku leri ri tirhisiwa ku langutisisa hi ndzima leyi khatsiweke eka ku fikelela ndzingano wa rimbewu na ku tlhela ri hlangana na anivhesari ya vu25 ya ku amukeriwa ka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996. 

1.2. Kusukela hi 1994, hi khatsile ndzima yo tivikana eka ku simeka tipholisi na minongoloko leyi nga kongomisiwa eka ku hluvukisa timfanelo ta vavasati na ku tshama hi tiyimiserile ku tiyisisa leswaku vavasati va nyikiwa matimba ya ikhonomi. 

1.3. Hi ku tekela enhlokweni vuhoxaxandla bya munhu a ri yexe na bya nhlanganelo bya nhenha ya Nyimpi Manana Charlotte Maxeke eka ntshunxeko na xidemokirasi eAfrika-Dzonga, mfumo wu tivisile leswaku 2021 i lembe ra Charlotte Maxeke, ku fungha anivhesari ya vu150 ya ku velekiwa ka yena. A ri mugingirikeli wa swa vanhu na swa tipolitiki wa xivindzi xo hlamarisa na ku tlhariha swinene.

2. Nhlengeletano ya Vaholobye ya Foramu ya Vavasati ya India, Brazil, Afrika-Dzonga (IBSA) 

2.1. Afrika-Dzonga – hi ku rhangeriwa hi Holobye wa Vavasati, Vantshwa na Vanhu lava nga na Vutsoniwa Mnn Maite Nkoana-Mashabane eka Hofisi ya Phuresidente – u ta teka xiave eka Nhlengeletano ya Vaholobye ya Foramu ya Vavasati ya IBSA hi siku ra 16 Nyenyankulu 2021. Xiendleko lexi i xa nkoka swinene eka Afrika-Dzonga hikuva loko a ha ri Mutshamaxitulu wa Nhlangano wa Matiko ya Afrika hi 2020, Phuresidente Ramaphosa a rhangisile emahlweni ku nyika vavasati matimba, ku va van'wamabindzu na ku lwisana na GBVF. 

2.2. Foramu ya, leyi yi nga tumbuluxiwa hi 2007, yi ta nyika xivandla eka Afrika-Dzonga ku antswisa tipholisi ta yona na timhaka ta nkoka leti khumbaka vavasati. 

2.3. Xiendleko lexi taka xi ta humelela endzeni ka mbangu wa makungu ya nhlakarhelo ya matiko hi mayelana na COVID-19. Swi tiviwa hi ku angarhela leswaku vaxisati va rhwala ndzhwalo wo tika swinene ya switandzhaku swo onhetela swa ntungukulu lowu. 

3. N'hweti ya Timfanelo ta Ximunhu

3.1. Phuresidente Ramaphosa u ta nyika mbulavulokulu wa le moyeni eka mitlangelo yo tsundzuka ya Siku ra Timfanelo ta Ximunhu hi siku ra 1 Nyenyankulu 2021 ehansi ka nkongomelo: “Lembe ra Charlotte Maxeke: Ku kondletela na ku sirhelela timfanelo ta ximunhu hi malembe ya COVID-19”. 

3.2. Ntlangelo wo tsuundzuka wa lembe leri wa N'hweti ya Timfanelo ta Ximunhu wu hlangana na anivhesari ya vu25 ya ku amukeriwa ka Vumbiwa ra Rhiphabuliki ya Afrika-Dzonga ra 1996, naswona wu hi nyika xivandla xo languta xivindzi xa vavanuna na vavasati lava nga kombisa ku vilela hi siku ra 21 Nyenyankulu 1960 eka ku herisiwa ka milawu ya mapasi. 

3.3. Khabinete yi kombela maAfrika-Dzonga hinkwavo ku tirhisa siku leri ku tsundzuka na ku xixima lava va nga lwa eka nyimpi ya ntshunxeko na xidemokirasi xa hina. 

E. Mahungu

1. Vuhoyozeri

Khabinete yi yisa vuhoyozeri bya yona na ku navelela leswinene eka: 

• Vaendli va tifilimi va Afrika-Dzonga va filimi, Adress Unknown, ku va va fikelerile eka Nhlawulo wa Ximfumo wa Fesitivhali ya Tifilimi ya Afrika yo Angarhela yaa 2021, loyi ku nga fesithivhali ya tifilimi leyikulukumba ya kona na ku va ya xiyimo xa le henhla ya vantima ya Amerika. Filimi leyo koma, leyi yi nga kongomisiwa eka vanhu va District Six, yi hakeleriwile  exikarhi ka van'wana hi, Fawundexini ya Tifilimi na Tivhidiyo ya Rixaka, ejensi ya Ndzawulo ya Mitlangu, Vutshila na Mfuwo.
• Dkd Ngozi Okonjo-lweala loyi a nga velekiwa eNigeria, loyi a nga hlawuriwa hi ku fikelela ntwanano hi siku ra 15 Nyenyanyana 2021 tanihi Mufambisinkulu-Jenerala (DG) wa vunkombo wa Nhlangano wa Mabindzu wa Misava, kusukela hi siku ra Nyenyankulu 2021. I wansati wo sungula na ku va muAfrika wo sungula ku tirha tanihi DG wa nhlangano lowu wa matiko ya misava lowu wu tirhanaka na milawu ya misava hinkwayo ya bindzu exikarhi ka tinxaka.

2. Michavelelo

Khabinete yi yisa ku chavelela eka ndyangu na vanghana va:

• Thovhele Ranwedzi Gilbert Tshikalange (87) wa vukosi bya ka Mphaphuli eLimpopo, nhenha ya nyimpi ya ku lwela ntshunxeko na muphikizi wa matimba ehenhla ka nsimeko wa Nawu wa Mafambiselo ya Vantima wa 1927. U rhangele Nkombiso wa ku Vilela wa ku Rhwexiwa ka Xibalo kusukela hi 1964 – 1969. U hlongoriwile naswona a fambisiwa a ya eKuruman Kapa-N'walungu kusukela hi 1969 kufika hi 1974. 
• Eka ku vuya ka yena eka ndhawu ya yena laha a fuma kona, u yile emahlweni a rhwexiwile xileriso xo aleriwa naswona a khomiwile ku tshama endlwini eka xidorobana xa Makwarela eka Xifundzatsonga xa Majisitarata wa Sibasa kusukela hi 1974 kufika hi 1976. Hi 1987, kun'we na khale ka masocha ya Nyimpi na varhangeri va ndhavuko va nhluvukiso, va sungurile Nhlangano wa Varhangeri va Ndhavuko wa Afrika-Dzonga (Contralesa) naswona a hlawuriwile tanihi Mululamisi wa Rixaka.
• Vatirhi vanharhu va ArcelorMittal – Ttn Lesenyeho Mofokeng (31), Ttn Thami Sampo Molefe (52) na Ttn Mpho Meshack Madumisa (29), lava va nga hundza emisaveni hi ndlela yo chavisa loko muako eVanderbijlpark wa laha a va tirha kona wu wile endzhaku ka ku buluka hi Ravunharhu, 17 Nyenyenyana 2021. Vukorhokeri bya Vulanguteri na Nsindziso wa Nawu bya  Ndzawulo ya Mitirho na Vatirhi yi simekile vulavisisi eka mhangu leyi. Khabinete yi kombela tikhamphani hinkwato ku rhangisa vuhlayiseki bya vatirhi na ku tshama va karhi va kambela tisisiteme ta vona ku tiyisisa leswaku vatirhi a va vekiwangi ekhombyeni.
• Muyimeri wa Tiko Themba Muziwakhe Nicholas Kubheka (72), loyi a nga lova hi Sunguti ePietermaritzburg, KwaZulu-Natal. Muyimeri wa Tiko Kubheka u tirhile tanihi Muyimeri wa Tiko wa Afrika-Dzonga eka Rhiphabuliki ya Vanhu ya China, Denmark na Rhiphabuliki ya Angola. U tlhele a tirha tanihi mutivinkulu wa Vuxaka bya le Xikarhi ka Mifumo na Mfumontirhisano eka Hofisi ya Mutshamaxitulu wa Huvo ya Rixaka ya Swifundzakulu ePalamende. U balekele evuchavelahwahwa hi malembe ya va1970 naswona u leteriwile eAngola hi 1977 tanihi xirho xa Umkhonto we Sizwe, loyi a tivekaka hi vito ra yena leri ehleketeleriwaka ra Aaron Mnisi. 

F. Mitholo

Ku thoriwa hinkwako ku fanele ku landzelela vutiyisisi bya mithwaso na mbhasiso lowu faneleke.

1. Bodo ya Valawuri ya Amatola Water
a. Ttn Mncedisi Malotana;
b. Mnn Buhle Tonise;
c. Ttn Abraham Pieter le Roux;
d. Dkd Mosidi Makgae;
e. Ttn Zamikhaya Xalisa;
f. Nkosazana NomaXhosa Jongilanga;
g. Dkd Gaathier Mahed;
h. Mnn Tabiso Wana;
i. Ttn Mxolisi Joe Skosana; 
j. Ttn Makgobi Ramushu; and
k. Mnn Lebogang Letsoale.

2. Mutshamaxitulu na Xandla xa Mutshamaxitulu va Bodo ya Valawuri ya Nkwama wa  Tinghozi ta le Magondzweni: 
1. Mnn Thembi Msibi; na
2. Dkd Nomonde Mabuya
3. Mnn Nomkhita Mona – Muofisirinkulu wa Vurhangerinkulu (CEO) wa Ntlawa wa Poso ya Afrika-Dzonga
4. Ttn Moegamat Ishaam Abader – CEO ya Vukorhokeri bya Maxelo bya Afrika-Dzonga
5. Ttn Zolani Kgosietsile Matthews – CEO ya Ntlawa ya Ejensi ya Vakhandziyi va Switimela ya Afrika-Dzonga 
6. Mnn Melanie Rambally – Muofisiinkulu wa swa Timali wa SENTECH
7. Qgweta Boyce Mkhize – Mulavisisinkulu wa Swivilelo swa Vaaki: Vukorhokeri bya Mulavisisi wa Swivilelo swa Vaaki wa Swikimi swa Miganga, Ndzawulo ya Vutshamiso bya Vanhu, Mati na Mbhasiso. 

Swivutiso:
Mnn Phumla Williams
Selifoni: 083 501 0139